Ẩn mình dưới lớp bùn mềm của những con sông, dòng suối xứ Quảng, con lạch - một loài thủy sinh từng bị xem là kẻ phá hoại nay lại trở thành đặc sản quý giá, được săn lùng với giá cao ngất ngưởng. Có thời điểm, mỗi kg lạch sống kích thước lớn được bán với giá tới 700.000 đồng.
Con lạch được ví như "lộc trời" ban tặng cho người dân ở xứ Quảng
Con lạch còn có tên gọi khác là con lịch đồng, thường sống ở vùng nước lợ, bùn nhão hoặc dưới cát ở các vuông tôm. Trước đây, lạch không được nhiều người chú ý. Chúng sống sâu trong bùn, lại không dễ bắt, thịt có mùi tanh nếu không biết chế biến. Chỉ có người dân địa phương bắt về làm thành các món ăn dân dã. Thế nhưng, khi các nhà hàng, quán nhậu tìm về hương vị đồng quê, món lạch xào măng, lạch om chuối xanh, cháo lạch… bỗng trở thành đặc sản đối với nhiều thực khách.
Trong ca dao xưa, lạch từng được nhắc đến đầy thân thuộc: "Con lươn, con lạch, con chình/ Ba con dưới nước cái mình trơn lu”.
Hay một câu khác gợi cả vị giác lẫn ký ức: “Lạch mà xào với măng tre/ Nếu là dân nhậu mới nghe đã thèm”.
Lạch từng là món nhà nghèo nay thành đặc sản nổi tiếng khắp nơi
Lạch thường vào mùa sinh sản từ cuối tháng 6 đến đầu tháng 8 âm lịch. Đặc biệt, mỗi năm chỉ có ba đợt lũ đầu mùa là thời điểm con lạch xuất hiện dày đặc, mỗi đợt chỉ kéo dài 1–2 ngày. Người dân phải tranh thủ từng giờ để “săn” loại đặc sản này.
Việc bắt lạch không hề đơn giản. Chúng sống đơn lẻ, ẩn sâu trong hang cát hoặc bùn, chỉ cần sơ sẩy là lạch đã lủi mất. Người dân thường dùng cào sắt, cù ngoéo hoặc quào tay trực tiếp. Cào lạch cần kỹ thuật cao: cào mạnh và dứt khoát, tay phải vuốt nhanh theo rãnh cào để giữ lạch lại rồi bỏ vào thau đeo bên hông. Có lúc một nhát cào dính được hai, ba con gọi là “mỏ đôi”, “mỏ ba”. Sau nửa buổi cào giữa sông, mỗi người có thể thu được vài cân lạch.
Lạch có nhiều loại, phổ biến nhất là lạch cát (da tiệp màu cát, khó phát hiện), và lạch huyết đỏ (thân đỏ au như máu, thịt thơm, béo, mềm và được ưa chuộng nhất). Đặc biệt, những con lớn hơn ngón tay cái, được gọi là "lạch cũ", hiếm gặp và giá cao. Do nguồn cung hiếm, lạch sống thường được thương lái đến tận nơi thu mua với giá dao động từ 600.000 đến 700.000 đồng/kg. Lạch chết cũng được bán khoảng 450.000 đồng/kg.
Không chỉ là món ăn dân dã, lạch còn chứa nhiều đạm, ít mỡ, rất tốt cho sức khỏe. Những món ngon từ lạch như lạch chiên giòn, lạch nấu cháo, lạch om chuối xanh hay xào cà dĩa đều mang hương vị đặc trưng của miền quê sông nước.
Từ một loài bị ghét bỏ, con lạch nay trở thành nguồn thu nhập quý giá, là “lộc trời” mà người dân xứ Quảng chờ đợi mỗi mùa lũ về.
"Ngày nhỏ mình thường theo bố đi cào lạch. Chúng ẩn sâu dưới bùn nên cào rất vất vả. Hồi đó lạch có nhiều nhưng bây giờ nhiều người khai thác nên hiếm hơn, giá cũng đắt hơn nhiều. Đến mùa, mình thường nhờ mẹ mua rồi gửi lên thành phố để làm món lạch om măng", bạn Hạnh (ở Tp.HCM) kể.
AN THANH