Cây mướp có tên khoa học là Luffa cylindrica, thuộc dạng cây thân thảo dây leo. Lá mọc so le, dạng tim, có 5-7 thùy có răng. Hoa đơn tính, các hoa đực tập hợp thành chùm dạng chùy, các hoa cái mọc đơn độc. Quả dài 25-30cm hay hơn, rộng 6–8 cm, hình trụ thuôn, khi già thì khô, bên trong có nhiều xơ dai.
Từ xưa, quả mướp đã được sử dụng để làm thành các món ăn dân dã hằng ngày. Mùa mướp từ tháng 5 đến tháng 9, quả có mùi hương nhẹ, vị ngọt mát, thích hợp cho những ngày hè.
Lá mướp có thể xào, luộc, nấu canh
Ít ai biết được rằng, ngoài quả mướp thì lá non và ngọn non của cây mướp cũng có thể làm thành món ăn, như một loại rau xanh. Theo đó, ở một số địa phương, người dân hái lá non và ngọn non của cây mướp để xào tỏi, xào bò, nấu canh, hầm xương hoặc cuốn với thịt...
Hiện nay tại các chợ ở quê hay chợ ở thành phố, bên cạnh ngọn bầu, ngọn bí, một số tiểu thương còn mang lá mướp đi bán. Vì tò mò hương vị của lá mướp nên nhiều người mua về để ăn thử. Còn những người đã biết tới loại lá này thì mua về để chế biến thành các món ăn dân dã, nhớ về hương vị của tuổi thơ.
"Mùa hè là thời điểm quả mướp vào mùa, đó cũng là lúc người dân thu hoạch lá và ngọn non của cây mướp để bán. Nếu ai đã từng được ăn lá mướp sẽ thấy chúng khá giòn, vị ngọt mát và thoang thoảng mùi hương của quả mướp, ngon không kém cạnh ngọn bầu ngọn su su.
Mùa hè là thời điểm lá mướp vào mùa
Mình thường thu gom của bà con trong làng rồi mang ra chợ thành phố bán. Vì người ta chú trọng thu hoạch quả hơn lá nên số lượng không có nhiều. Tôi có những khách quen thường xuyên đặt hàng trước, cứ có hàng tôi sẽ ưu tiên cho người đặt rồi sau đó mới bày ra bán", chị Giang (ở Hà Tây, bán hàng tại chợ Hà Đông) chia sẻ.
Theo chị Giang, lá và ngọn non của mướp thường bán theo bó, mỗi bó giá 15.000 đồng. Tính ra 1kg lá và ngọn mướp có giá khoảng 40.000 đồng. Tại một số địa phương, lá mướp được dùng để gói thịt chim, thịt ngỗng, thịt chuột, thịt ếch bằm rồi đem hấp, tạo nên mùi vị đặc trưng. Vị giòn ngọt của lá mướp khiến bữa cơm gia đình thêm hấp dẫn. Tuy nhiên, phổ biến nhất vẫn là món lá mướp xào tỏi, bởi khi luộc hoặc nấu canh, phần lông nhám trên lá có thể làm giảm hương vị thơm ngon của món ăn.
Trong một số nhà hàng hay quán ăn, món lá mướp cuộn thịt hấp dân dã được đưa vào thực đơn
Trong một số nhà hàng hay quán ăn, món lá mướp cuộn thịt hấp dân dã được đưa vào thực đơn để đãi khách. Món này có mùi thơm của lá mướp, vị ngọt của thịt cộng với độ giòn sần sật của mộc nhĩ khiến ai ăn thử cũng thích mê.
Không chỉ là món ăn ngon, lá mướp còn có công dụng trong y học cổ truyền. Theo Đông y, lá mướp có vị đắng, chua, tính hàn nhẹ, có tác dụng chống viêm, chữa viêm họng, chảy máu chân răng và một số bệnh khác. Lá mướp giúp thanh nhiệt, tiêu viêm nên rất hữu ích trong việc điều trị mụn nhọt.
H.A