Có lẽ những ai từng sống qua thời bao cấp sẽ chẳng thể nào quên được vị cơm độn – món ăn không chỉ để no bụng mà còn gói ghém cả một thời khốn khó. Khi gạo trở nên quý như vàng, những củ khoai, củ sắn được bào mỏng, luộc sơ rồi trộn vào nồi cơm, thành một bữa ăn đủ lưng no. Cơm độn không ngon, không dẻo, nhưng lại mang theo cả hơi thở của sự nhẫn nại, tằn tiện và tình thương của những người mẹ, người bà chắt chiu từng bữa ăn cho cả nhà.
Cơm độn là món ăn thời bao cấp, từng gắn với biết bao thế hệ ở các miền quê Việt Nam
"Tuổi thơ của tôi gắn liền với những bát cơm độn và rau muống chấm tương. Do hoàn cảnh vất vả, thiếu thốn gạo ăn nên mọi người thường tranh thủ độn bất kỳ thứ lương thực nào khác trong nhà như bắp, sắn, khoai… vào mỗi bữa cơm nhằm no bữa, duy trì sự sống qua ngày.
Cơm độn sắn, độn khoai ăn vài lần thì ngon, nhưng ăn liên tục sẽ thấy chán ngán. Có lúc tôi vùng vằng trách mẹ sao không nấu cho mình một bữa cơm trắng cho thỏa nỗi lòng. Dần dần lớn lên, tôi mới hiểu được nỗi lòng của ba mẹ", chị Hạnh (ở Nghệ An) kể.
Bạn Giang (ở Hưng Yên) chia sẻ: "Hồi nhỏ cứ đến bữa, bà chỉ dám rón rén bốc một nhúm gạo nhỏ, thả vào nồi cùng mấy miếng khoai lang xắt to. Khi cơm chín, màu vàng óng của khoai gần như lấn át màu trắng hiếm hoi của vài hạt gạo trong nồi. Có khi, gạo ít đến mức phải độn thêm cả chuối xanh, loại chuối gọt bỏ lớp vỏ thô bên ngoài, chỉ giữ lại lớp vỏ lụa trắng, rồi ngâm nước muối cho bớt chát trước khi cho vào nồi. Cơm thì lơ thơ, hạt gạo đếm trên đầu ngón tay, nhưng cả nhà vẫn quây quần ăn trong sự tằn tiện mà đầy ắp yêu thương".
Tưởng chừng những món ăn thời khốn khó như cơm độn, xôi độn đã lùi sâu vào dĩ vãng, thế nhưng sau mấy chục năm, chúng lại bất ngờ "hồi sinh" và trở thành món ăn được săn đón. Có lẽ, trong nhịp sống hiện đại vội vã, người ta lại có xu hướng tìm về với những giá trị xưa cũ, những hương vị gợi nhắc một thời gian khó nhưng đầy tình cảm.
Chỉ cần dạo một vòng trên mạng xã hội, không khó để bắt gặp các quán ăn bán cơm trộn sắn, khoai với mức giá dao động từ 45.000 đến 55.000 đồng mỗi niêu.
Cơm độn có mặt trong một số nhà hàng theo phong cách bao cấp hoặc Mậu Dịch ở Hà Nội
Nhiều quán ăn theo phong cách thời bao cấp hoặc Mậu Dịch, mang dáng dấp của những năm 1970–1980, cũng đang góp phần "hồi sinh" các món cơm độn khoai, sắn. Không còn là sự chọn lựa bắt buộc vì thiếu thốn, những món ăn thời bao cấp ấy giờ đây trở thành trải nghiệm đầy hoài niệm và khám phá.
Một suất cơm độn dành cho hai người, ăn kèm với các món dân dã như dưa cà, cá kho, canh rau tập tàng, có giá từ 100.000 đến 120.000 đồng. Có những ngày quán quá đông, nếu không đặt trước, khách đến sau thậm chí không còn cơ hội thưởng thức niêu cơm độn.
H.A