Ở vùng biển Lý Sơn (Quảng Ngãi) có một loài nhuyễn thể có tên nghe rất lạ tai nhưng vô cùng quen thuộc với người dân nơi đây, đó là con vẹn, hay còn có tên gọi khác là con hàu son.
Vẹm ở Lý Sơn không khó tìm, chúng xuất hiện phủ khắp các ghềnh đá san hô quanh đảo, nơi nước biển trong xanh và còn giữ được vẻ hoang sơ. Loài nhuyễn thể này sống ẩn mình trong lớp cát mịn xen lẫn những cụm rong biển, bám chặt vào đá và bền bỉ sinh trưởng qua từng mùa sóng. Vẹm có hình bầu dục, kích thước nhỉnh hơn ngón tay cái một chút, vỏ ngoài sần sùi như lẫn vào màu đá, nên nếu không để ý kỹ, rất dễ bỏ sót.
Theo lời kể của người dân địa phương, việc bắt vẹm thường chỉ diễn ra vào mùa nước ròng, tức vào khoảng tháng 3 đến tháng 7 dương lịch. Khi thủy triều rút mạnh, để lộ những rạn đá lô nhô chạy vòng quanh đảo, là thời điểm lý tưởng để người dân khai thác loài đặc sản này. Vì chỉ xuất hiện theo mùa, lại phụ thuộc hoàn toàn vào con nước, nên người dân phải nắm bắt đúng thời điểm mới có thể thu được nhiều.
Không cần đến tàu thuyền hay lưới kéo, người bắt vẹm chỉ cần một chiếc liềm nhỏ với đầu được bẻ cong, một cái rổ nhựa hoặc giỏ đựng, rồi lội bộ dọc theo các rạn đá để tìm từng con vẹm bám chặt vào lớp đá và rong biển. Nghề săn vẹm không nặng nhọc nhưng đòi hỏi sự khéo léo, quan sát kỹ và cả sự kiên nhẫn. Vì vậy, công việc này chủ yếu được đảm nhiệm bởi phụ nữ.
Vẹm Lý Sơn có kích cỡ chỉ lớn hơn ngón tay cái, thân hình bầu dục, vỏ bám đầy rong và đá vôi. Khi được tách vỏ ra, bên trong là phần ruột vẹm có màu gạch tươi, mịn và chắc, lớn gần bằng đầu ngón tay út. Để sơ chế vẹm, người dân thường ngâm chúng trong nước vo gạo vài tiếng để vẹm nhả sạch cát, sau đó dùng dao nhọn tách đôi, cạy lấy phần thịt bên trong.
Thịt vẹm có vị ngọt thanh đặc trưng, mùi thơm nhẹ của biển, và có thể chế biến thành rất nhiều món ngon. Vẹm hấp sả, nướng bơ tỏi, xào sả ớt, nướng mỡ hành hay nấu cháo... đều là những lựa chọn được người dân và du khách yêu thích. Mỗi món lại mang một sắc thái khác nhau, nhưng đều giữ được vị đậm đà vốn có của vẹm.
Tuy nhiên, món ăn nổi bật và mang dấu ấn riêng của người Lý Sơn lại là vẹm xào đu đủ, thường xuyên xuất hiện trong các dịp giỗ chạp, cưới hỏi, lễ lạt của người dân đảo. Cách chế biến món ăn này không quá phức tạp nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ: thịt vẹm được xào nhanh tay với hành tỏi phi thơm, rồi cho thêm đu đủ non bào sợi, đảo đều cho ngấm. Khi bày ra đĩa, món ăn được rắc thêm một ít tiêu, lạc rang giã nhỏ, hành lá, rau mùi và vài cọng húng quế. Vị ngọt béo của vẹm hòa quyện cùng vị giòn mát, bùi bùi của đu đủ tạo nên món ăn vừa lạ miệng vừa hài hòa, ăn một lần là nhớ mãi.
Vài năm trờ lại đây, con vẹm trở thành đặc sản nổi tiếng được du khách biết đến. Trong các nhà hàng hay quán ăn, vẹm được đưa vào thực đơn để đãi khách. Nghề khai thác vẹm cũng mang về nguồn thu nhập đáng kể cho người dân ở Lý Sơn. Sau khi bắt về, vẹm được là sạch, tách ruột, đóng gói cẩn thận và cấp đông để bán vào nhà hàng hay gửi đi khắp các tỉnh thành. Theo khảo sát, vẹm Lý Sơn được bán với giá khoảng 200.000 đồng/kg.
H.A