Khoảng tháng 10 âm lịch hàng năm, dọc các tuyến đường vào làng Chăm Phong, thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang sẽ có nhiều người bày bán một loại quả nghe tên rất lạ tai. Đó là trái quách, đặc sản nổi tiếng của vùng đất này.
Trái quách có màu xám, vỏ cứng, phủ một lớp cám trắng bên ngoài. Khi chín, lớp vỏ chuyển dần sang màu nâu đen, dậy một mùi thơm đặc trưng không lẫn vào đâu được.
Cây quách vốn mọc hoang dại, sau đó được người dân miền Tây trồng để bán ra thị trường
Người dân địa phương cho biết trái quách nặng mùi như mùi sầu riêng, nếu ai ngửi không quen sẽ rất khó chịu. Tuy nhiên, nếu ai ngửi quen sẽ mê mẩn mùi hương của thứ quả này.
Trước đây, cây quách vốn mọc hoang dại ở bìa rừng, bờ bụi và các bãi đất trống. Đến mùa, quả quách rụng đầy gốc. Loại quả này khi chín sẽ rụng tự nhiên, người dân chỉ cần cất công ra vườn lượm vào. Nếu tự bẻ để giấm ép thì trái sẽ hỏng, cơm không ngon.
"Ngày còn nhỏ, cứ mỗi sáng mình lại vác rổ ra sau nhà, dưới gốc cây quách có nhiều trái rụng xuống. Cứ thể nhặt vào, đập đôi quả ra ăn hoặc có thể lấy phần ruột ra dầm đường, dầm đá để làm quách dầm. Đó là món giải nhiệt mùa hè mà đến bây giờ mình vẫn nhớ mãi", bạn Thương (ở An Giang) kể.
Thứ quả này có mùi hương rất đặc trưng, nếu ai ngửi không quen sẽ thấy khó chịu. Nhưng với người dân miền Tây, từ xưa chúng đã được dùng như một loại trái cây
Cũng từng có tuổi thơ gắn liền với trái quách, anh Hải (ở Tân Châu, tỉnh An Giang) cho hay: "Trái quách chỉ có đúng một mùa trong năm. Ngoài ăn như một loại quả thông thường, ông nội tôi thường đem quách đi ngâm rượu. Ruột quách sẽ ngâm chung với rượi gạo hoặc rượu nếp trong vài tháng. Thứ rượu này là rượu quý ông thường đem ra để đãi khách ở xa về hoặc có bạn bè tới chơi".
Từ thứ quả dân dã ở miền Tây, giờ đây trái quách thành đặc sản nổi tiếng ở thành phố. Chúng được rao bán trên chợ mạng và ở thành phố với giá khoảng 100.000 đồng/kg. Lúc đầu mới xuất hiện, nhiều người tò mò hương vị của trái quách nên đặt mua về ăn thử. Dần dần, người này giới thiệu người kia, trái quách được biết tới rộng rãi. Nhiều người săn lùng mỗi khi đến mùa vì mê mẩn cái hương vị của chúng.
Ruột trái quách đậm màu, có thể ăn trực tiếp hoặc dầm với đường, đá làm thành món giải nhiệt được ưa chuộng ở thành phố những năm gần đây
Ngoài An Giang, trái quách còn có ở Trà Vinh, Sóc Trăng. Vì tán lá của cây quách khá rộng nên ban đầu người ta trồng để che mát nhưng sau đó họ phát hiện rằng trái quách ăn rất ngon nên dần dần trở thành đặc sản nơi đây.
Cây quách cao khoảng 5 - 7m, cây càng lâu năm thì trái càng nhiều. Theo người dân ở đây, từ khi trồng cây quách tới khi cây cho trái thời gian thường từ 4 – 7 năm. Một cây quách có thể cho ra hàng trăm hàng nghìn trái quách một năm, loại trái cây này có đường kính từ 5-9 cm. Trái quách tròn tròn tựa gáo dừa khô, có lẽ vì thế mà dân gian còn gọi nó là cây gáo hay trái gáo.
H.A