Có những loại cây vốn mọc ở hàng rào tại các miền quê của Việt Nam nhưng có thể sử dụng để chế biến thành món ăn ngon và lạ miệng, trong đó phải kể tới cây cúc tần.
Cây cúc tần, có danh pháp khoa học là Pluchea indica, thuộc họ Cúc và còn được gọi với nhiều tên khác như đài bi, phật phà hay cây lức. Đây là loại cây bụi, mọc thành từng cụm với chiều cao trung bình từ 1 – 2m. Cành cây khá nhỏ, phủ một lớp lông mịn ngắn. Lá có màu xanh lục pha chút xám, mép lá có hình răng cưa và mọc so le, gần như bám trực tiếp vào cành. Hoa của cây xuất hiện thành cụm ở đầu cành hoặc ngọn, mang sắc tím nhạt dịu nhẹ. Toàn bộ cây có mùi hương dễ chịu và phủ một lớp lông mỏng. Ngoài ra, cúc tần thường bị dây tơ hồng leo bám và ký sinh.
Tại Việt Nam, ở các làng quê Bắc bộ xưa kia, loại cây này hay có ở các bờ ao, chỗ ẩm ướt hoặc tường rào xung quanh nhà. Nhưng với sự phát triển của xã hội, người ta không còn sử dụng cây làm hàng rào nữa. Vì thế để bắt gặp cây rất là hiếm.
Ít ai biết rằng từ xưa người dân một số miền quê đã sử dụng cúc tần để chế biến món ăn. Theo đó, cúc tần có thể luộc, xào, nấu canh, ăn kèm với các món rau ghém hoặc làm bánh nếp, nấu cháo, hầm óc heo… hoặc là gia vị không thể thiếu trong món dồi lợn.
"Mình nhớ nhất là món cá kho cúc tần. Để chế biến món ăn này, người dân quê thường chọn những con cá diếc đồng nhỏ, đã được làm sạch, cùng với những ngọn cúc tần non tươi xanh. Trước tiên, một lớp lá cúc tần được xếp xuống đáy nồi, sau đó cho cá diếc vào, thêm tương bần hoặc các gia vị như mắm, muối, bột ngọt rồi phủ thêm một lớp lá cúc tần lên trên. Nồi cá được đun nhỏ lửa liu riu đến khi nước gần cạn, cá thấm đều gia vị và tỏa hương thơm ngào ngạt thì có thể thưởng thức", bạn Loan (ở Thanh Hoá) nhớ lại.
Không chỉ làm thành món ăn ngon, cúc tần còn chứa nhiều dưỡng chất tốt cho sức khoẻ. Cây cúc tần chứa nhiều dưỡng chất quan trọng như axit chlorogenic và tinh dầu tự nhiên. Trong lá tươi của cây có một số thành phần đáng chú ý bao gồm protid (5,7%), vitamin C (15mg), lipid (1%), carotene (4,6mg), chất xơ (5,1%), photpho (2,3%), tro (2,3%), canxi (197mg%) và sắt (5mg).
Tác dụng của cây cúc tần
Hỗ trợ giảm đau đầu do cảm lạnh
Lấy hai nắm lá cúc tần kết hợp với một nắm lá sả và một nắm lá chanh, đun lấy nước uống hoặc xông hơi. Cách này giúp cơ thể tiết mồ hôi, hỗ trợ giải cảm và giảm nhanh các triệu chứng đau đầu.
Giảm đau nhức vùng thắt lưng
Lá và cành non của cây cúc tần sau khi giã nát được trộn với một ít rượu, sao nóng rồi đắp lên khu vực đau nhức quanh vùng thận. Nên giữ nguyên hỗn hợp trong khoảng 15 – 20 phút đến khi khô, thực hiện đều đặn mỗi ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.
Hỗ trợ vết thương nhanh lành
Giã nát lá cúc tần rồi đắp trực tiếp lên vết thương sẽ giúp giảm đau và thúc đẩy quá trình hồi phục.
Ngoài ra, có thể kết hợp 20g rễ cúc tần, 20g rễ cây trinh nữ, 20g rễ bưởi bung, 10g lá đinh lăng và 10g cam thảo dây để sắc nước uống hàng ngày. Liệu trình kéo dài trong khoảng 5 – 7 ngày.
Giảm căng thẳng, mệt mỏi
Chuẩn bị 50g lá cúc tần, 50g hoa cúc trắng xé nhỏ, 100g đu đủ chín tới và 100g óc lợn. Đun sôi hỗn hợp cúc tần, hoa cúc trắng và đu đủ với 1 lít nước, sau đó cho óc lợn vào nấu thêm 20 phút cho đến khi chín mềm. Món ăn này nên được chia làm hai bữa trong ngày, ăn khi còn nóng và dùng liên tục trong một tuần.
Giảm ho do viêm khí quản
Lá cúc tần già (khoảng 3 nắm) được làm sạch, băm nhỏ rồi hầm chung với 2 nắm gạo, 50g thịt lợn băm nhuyễn và 2 – 3 lát gừng tươi để nấu thành cháo. Món cháo này nên được ăn khi còn nóng và sử dụng liên tục trong 3 ngày, mỗi ngày 3 bữa để giúp làm dịu cơn ho.
Điều trị viêm họng, viêm mũi, ho
Kết hợp cỏ xước, lá cúc tần và hoa ngũ sắc tím theo tỷ lệ 1:1:1, thêm một ít nước lạnh (ưu tiên nước mưa), đun sôi rồi cho trẻ uống thay nước nhiều lần trong ngày. Nếu trẻ bị sốt cao, có thể bổ sung thêm lá diếp cá để tăng hiệu quả.
Hỗ trợ điều trị bệnh trĩ
Sử dụng lá cúc tần, lá sung, lá lốt và lá ngải cứu (mỗi loại một nắm) kết hợp với vài lát nghệ. Rửa sạch nguyên liệu rồi đun với nước cho đến khi cô đặc lại. Dùng nước này để xông hậu môn trong khoảng 15 phút, sau đó tiếp tục ngâm trực tiếp trong 10 – 15 phút nữa khi nước còn ấm. Thực hiện đều đặn 2 – 3 lần mỗi tuần.
Giúp phục hồi cơ thể suy nhược, thổ huyết
Thái nhỏ 150g thân, cành và lá cúc tần thành khúc 2cm, giã nát 20g cua đồng (bỏ vỏ, yếm) rồi trộn với 30ml nước vắt lấy nước cốt. Thêm nửa muỗng muối vào hỗn hợp, uống 3 lần/ngày vào buổi sáng, trưa và chiều trong vòng 5 ngày để cải thiện tình trạng thổ huyết.
Hỗ trợ điều trị hen suyễn
Chuẩn bị một bó lá cúc tần (kích thước như bó rau muống), rửa sạch, ngâm nước muối loãng rồi giã nát. Thêm một bát nước lọc, lọc lấy nước cốt và bỏ phần bã. Uống nước này liên tục trong vòng 100 ngày để hỗ trợ cải thiện triệu chứng hen suyễn.
H.A