Trận đánh "bản lề" đưa người Mỹ tới thảm bại tháng 12/1972

Ngày 16/4/1972, Không quân Mỹ mở chiến dịch Linerbacker ném bom phá hoại trở lại miền Bắc để đáp trả cuộc tổng tấn công của quân ta đang diễn ra tại Quảng Trị, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ. Vào ngày mở màn chiến dịch này, Không quân Mỹ đã cho B-52 ra rải thảm bom xuống Hải Phòng đồng thời cho hàng chục máy bay chiến thuật ném bom Hà Nội.

Đây là lần đầu tiên B-52 bay ra một vùng trời có hỏa lực phòng không mạnh mẽ như Hải Phòng. Rõ ràng năng lực phòng không của miền Bắc không yếu khi có hàng chục tên lửa đã phóng lên không. Tuy nhiên, người Mỹ có quyền phấn khích vì những tên lửa ấy phóng vào chỗ không khi người điều khiển tên lửa bị đánh lừa.

Trong hồi ký Bảo vệ bầu trời, Trung tướng Nguyễn Xuân Mậu – nguyên phó chính ủy Quân chủ Phòng không – Không quân trong thời điểm 1972 kể về trận đánh ngày 16/4 tại Hải Phòng:

“Từ 23h đêm 15/4/1972, trên đã thông báo sẽ có B-52 ra đánh phá Hải Phòng. Lúc này, bộ đội đoàn H63 đang ở trong tình huống diễn tập theo phương án đánh B-52. Các phái viên của quân chủng đang có mặt ở sở chỉ huy và các trận địa. Rõ ràng đây là một điều kiện rất thuận lợi để đơn vị đánh thắng.

2h15 phút, cường kích vào đánh phá. 2h28 phút, trên bảng tiêu đồ ghi tình báo của tổng trạm radar, những tốp B-52 bắt đầu xuất hiện (Sau này ta mới biết đây là những tốp F-4 đóng giả B-52).

2h32 phút, tổng trạm radar lại thông báo có B-52 hoạt động ở độ cao 9 đến 10km. Các đơn vị của trung đoàn 285, 238 đã bắn hết hơn 10 quả đạn. Thấy không hiệu quả gì, sở chỉ huy sư đoàn nhắc nhở các đơn vị phải chú ý đánh chắc thắng, tiết kiệm đạn. Nhưng ngay sau đó, các tốp B-52 thật bắt đầu bay vào và loạt bom đầu tiên nổ vào lúc 2h56phút. Chính lúc này lại không thấy các tiểu đoàn tên lửa phóng đạn. Sở chỉ huy giục bắn thì các đơn vị báo cáo là không thấy gì hết cả. Mãi đến 3h36 phút, lúc loạt bom cuối cùng nổ và B-52 đã quay ra mới thấy có 5 quả đạn phóng lên.

Trung đoàn 238 và trung đoàn 285 là 2 đơn vị được thành lập sớm nhất của bộ đội tên lửa. Cả hai đơn vị đều đã lập được nhiều thành tích xuất sắc trong chiến đấu. Đặc biệt, trung đoàn 238 là đơn vị từng bắn rơi B-52 ở Vĩnh Linh, ở hành lang 559. Quân chủng đã cân nhắc rất kỹ khi điều 2 trung đoàn này về bảo vệ Hải Phòng. Thế mà trận đánh đã diễn ra không đúng như lòng mong muốn của mọi người. Chỉ trong vòng chưa đầy một tiếng đồng hồ, cả hai trung đoàn đã phóng hàng chục quả đạn tên lửa để đổi lấy 1 chiếc B-52 nhưng không phải là rơi tại chỗ”.

Sau Hải Phòng vài giờ, vào lúc 9h sáng, máy bay B-52 cũng bay vào ném bom Hà Nội. Vẫn thủ đoạn giống như ở Hải Phòng, nhiều chiếc F-4 bay ở độ cao 9 đến 10 km và đường bay ổn định để đánh lừa ta. Hàng chục quả tên lửa đã nhằm vào đám F-4 này nhưng vì nó là máy bay chiến thuật, khi phát hiện tên lửa phóng lên là nó cơ động tránh đòn nên ta không hạ được chiếc nào.

Hậu quả là Tổng kho xăng dầu Đức Giang bị thiêu hủy một phần lớn, cháy hơn 1 tuần mới tắt. Ở Hải Phòng, lần đầu tiên bị B-52 rải thảm đã khiến hàng trăm dân thường thiệt mạng”.

Về phía Mỹ, sau “thành công” của trận đánh này, Lầu Năm Góc tuyên bố chắc chắn: “Bằng kỹ thuật điện tử, không lực Hoa Kỳ có thể bịt mắt toàn bộ hệ thống radar của Bắc Việt, có thể vô hiệu hóa toàn bộ hệ thống phòng không của đối phương… Giờ đây Không quân Mỹ có thể ném bom vào bất cứ mục tiêu nào trên lãnh thổ Bắc Việt Nam như đi dạo chơi”. Huênh hoang hơn, người ta còn nói rằng: “B-52 chỉ có thể bị rơi do thời tiết, hoặc do trục trặc kỹ thuật chứ quyết không thể bị bắn rơi vì hỏa lực của bộ đội phòng không – không quân Bắc Việt”.

Ngược với sự phấn khích của Mỹ, bộ đội phòng không không quân ta những ngày này rất căng thẳng. Trách nhiệm trước Tổ quốc và nhân dân khiến những người lính canh trời ăn không ngon ngủ không yên.

Nhiều cuộc họp đã được tổ chức để rút kinh nghiệm và tìm ra nguyên nhân thất bại của trận đánh ngày 16/4. Trên Bộ Tổng tham mưu cũng cử xuống nhiều cán bộ chuyên môn để hỗ trợ. Sau những cuộc kiểm điểm nghiêm túc, quân chủng phòng không đã nhận rõ thủ đoạn mới của địch là dùng F-4 giả làm B-52. Mặt khác cũng nhìn rõ một thực tế là các trắc thủ lão luyện trưởng thành trong chiến đấu phần lớn đã giải ngũ. Hiện tại đội ngũ trắc thủ tên lửa phần lớn tân binh, còn non kinh nghiệm.

Sau khi nhận rõ nguyên nhân, ta đã tích cực khắc phục nhược điểm của mình đồng thời sáng tạo nhiều chiến thuật, biện pháp để đối phó với các thủ đoạn ngày càng tinh vi của địch. Quá trình đó của ta diễn ra liên tục cho đến tận khi bước vào chiến dịch Linerbacker II.

Tiêu biểu cho việc liên tục rút kinh nghiệm và phổ biến kinh nghiệm của quân ta là việc phát hành và phổ biến cuốn cẩm nang “cách đánh B-52” mà cái tên nổi tiếng của nó là “cẩm nang bìa đỏ”. Không những thế, quân chủng còn tổ chức một đoàn cán bộ đến từng đơn vị chiến đấu để hướng dẫn, huấn luyện. Nhờ những nỗ lực đó, bước vào chiến dịch 12 ngày đêm, toàn bộ các đơn vị tên lửa đã nắm vững những kinh nghiệm chiến đấu với B-52 mặc dù có nhiều tiểu đoàn chưa từng giáp mặt loại máy bay này.

Cuốn cẩm nang chỉ vẻn vẹn 30 trang nhưng là kinh nghiệm được tổng hợp và cập nhật trong nhiều năm nên rất thiết thực cho bộ đội tên lửa. Có thể kể một vài điểm: Để phân biệt B-52 giả với thật thì làm động tác phóng tên lửa lên đánh nhử. Nếu mục tiêu không cơ động tức là “bê” thật thì sẽ cho nhiều đơn vị cùng phóng còn nếu mục tiêu cơ động tức là F-4 giả làm “bê”. Để bắn B-52 trong màn nhiễu dày đặc thì dùng các phương pháp bắn 3 điểm và phương pháp vượt trước nửa góc…

Chính sự khác biệt ở hai bên sau trận đánh bản lề ngày 16/4 đã đưa đến kết quả là Mỹ đại bại còn ta chiến thắng giòn giã. Nhà bình luận quân sự Greenwood trong cuốn sách The Vietnam War, ở chương “B-52 trong vai trò ném bom chiến thuật” đã nhận xét rất xác đáng rằng: “5 phi vụ tiến hành hồi tháng 4, đặc biệt là trận oanh tạc Hải Phòng, đã dẫn các nhà vạch kế hoạch Mỹ tới những nhận định sai lầm. Hệ thống phòng không của Hà Nội không phải là yếu – đó là điều đã thấy rõ từ các cuộc oanh tạc trong chiến dịch Linerbacker lần trước, nhưng hiển nhiên điều đó đã được quan tâm quá ít”.