Nói đến súng trường tiến công tiêu chuẩn cho quân đội Mỹ, mọi người có thể nghĩ ngay đến M16. Từ khi được đưa vào sử dụng từ những năm 1960 đến nay, đặc tính kỹ chiến thuật của súng trường tấn công AR-15/M16 là một chủ đề gây tranh cãi trong giới chức quân đội Mỹ.
Hơn 40 năm qua, mẫu súng này vấp phải rất nhiều chỉ trích từ binh lính cũng như các chuyên gia quân sự. Hiệu suất sử dụng kém, hay kẹt đạn, khó thích ứng với môi trường chiến đấu khắc nghiệt là những điểm yếu cố hữu của M16.
Tuy nhiên, quân đội Mỹ đã có thể có một mẫu súng trường tấn công tốt hơn nhiều so với M16. Trong thời gian M16 được chọn với vai trò súng trường tiến công tiêu chuẩn cho quân đội Mỹ đã xuất hiện một thiết kế khác tối ưu hơn là AR-18. Mẫu súng này cũng là một sản phẩm của Armalite. Sau khi bán thiết kế AR-15 cho hãng Colt, Armalite đã phát triển súng trường tấn công AR-18 nhằm cạnh tranh với mẫu sửa đổi của AR-15 là M16.
Thiết kế tối ưu hơn
 |
| Cơ cấu trích khí bằng piston của AR-18 đã khắc phục nhược điểm hay kẹt đạn của M16. Ảnh: Military Today |
Sau khi phải bán đứa con tinh thần AR-15 vì khó khăn kinh tế, Armalite đã lên kế hoạch phát triển một mẫu súng trường tấn công khác nhằm duy trì chỗ đứng của mình trên thị trường vũ khí Mỹ cũng như thế giới. Mẫu súng mới do nhà thiết kế George Sullivan, Arthur Millerand phát minh vào năm 1963.
Khẩu súng này được thiết kế dành cho thị trường quân sự Mỹ cũng như quốc tế. Nó được chỉ định là AR-18, ra đời để cạnh tranh với M16 của hãng Colt. Nhóm thiết kế AR-18 đã đề xuất giải pháp sản xuất đơn giản và chi phí thấp so với đối thủ.
So với M16, AR-18 có nhiều khác biệt ở cơ cấu trích khí. Nhóm thiết kế đã thay thế hệ thống trích khí trực tiếp trên M16 bằng hệ thống trích khí sử dụng piston. Bệ khóa nòng hình vuông được cố định bên trong buồng đạn bằng 2 thanh dẫn. Mỗi thanh dẫn có lò xo riêng của mình, cả hai thanh dẫn được cố định vào một tấm thép nhỏ ở cuối buồng đạn. Quá trình tháo-lắp thanh dẫn, bệ khóa nòng khá đơn giản, khóa nòng của AR-18 có 7 mấu tương tự như khóa nòng của AR-15.
Buồng đạn của AR-18 được gia công bằng thép dập tương tự như kiểu gia công buồng đạn của AKM. Các bộ phận của nó có độ dung sai khá lớn. Việc sử dụng công nghệ gia công thép dập của AR-18 khiến nó khó thích nghi với công nghệ gia công tiện, phay, hàn và dán tem vẫn còn khá phổ biến ở các nước phương Tây những năm 1960.
AR-18 có thể cấp phép sản xuất ở những quốc gia không có nhiều máy móc công cụ tiên tiến, có khả năng giảm sự phụ thuộc vào các nhà sản xuất nước ngoài. Hãng Armalite đã cố gắng hướng AR-18 theo con đường của AK-47.
Giải pháp thiết kế sử dụng piston ngắn thay cho kiểu trích khí trực tiếp đã khắc phục được nhược điểm hay kẹt đạn của M16. Luồng khí nóng chứa đầy muội thuốc phóng thổi trực tiếp vào buồng đạn được xem là một thảm họa đối với M16 mà đến nay vẫn chưa khắc phục triệt để.
Hình dáng bên ngoài của AR-18 khá giống M16, ngoại trừ cái tay xách súng kiêm thước ngắm của M16. Báng súng của AR-18 có thể gập lại tạo thuận lợi trong khi hành quân, đặc biệt với các đơn vị bộ binh cơ động.
AR-18 sử dụng loại đạn 5,56x45 mm tương tự như M16 với hộp tiếp đạn 20 hoặc 30 viên. Máy cò của nó có thể bắn phát một hoặc liên thanh. Súng có tầm bắn hiệu quả khoảng 500 mét. AR-18 có chiều dài tổng thể 940 mm, 738 mm khi gập báng, nòng súng dài 464 mm, trọng lượng rỗng 3,09 kg. Xét về đặc tính kỹ chiến thuật, AR-18 rõ ràng có nhiều ưu thế hơn so với đối thủ.
AR-18 thực sự là một thiết kế thành công về mặt kỹ thuật, so với M16 nó có nhiều ưu điểm vượt trội. Tuy nhiên, mẫu thiết kế này lại không nhận được sự quan tâm của giới chức quân đội Mỹ. Mặc dù, quân đội Mỹ đã từng đánh giá khẩu súng này vào năm 1964, Anh đánh giá nó vào năm 1966.
Thật không may, trong quá trình đánh giá AR-18 đã gặp phải một số trục trặc kỹ thuật nhỏ. Mặt khác, lúc đó giới chức quân đội Mỹ cho rằng, không thực sự cần thiết phải có thêm một mẫu súng trường tiến công 5,56 mm khác. Hơn nữa, những nhược điểm chết người của M16 vẫn chưa bộc lộ một cách đầy đủ nhất.
Bán thiết kế một lần nữa
 |
| Type-89 một thiết kế dựa trên AR-18. Ảnh: Military Today |
Không được Lầu Năm Góc lựa chọn làm vũ khí tiêu chuẩn, Armalite tiếp tục phải bán đứa con tinh thần của mình thêm lần nữa để cứu cánh các vấn đề tài chính. Năm 1970, hãng bán giấy phép sản xuất súng trường AR-18 cho công ty HOWA của Nhật Bản để phát triển thành súng trường tiến công Type-89. Năm 1983, hãng này lại bán giấy phép sản xuất cho công ty vũ khí Sterling của Anh. Tuy nhiên, số lượng sản xuất tại những quốc gia này tương đối hạn chế.
AR-18 chủ yếu sử dụng nhỏ lẻ trong các đơn vị thực thi pháp luật, nó chưa bao giờ được chấp nhận như là súng trường tiến công tiêu chuẩn cho bất kỳ quân đội nào. Mặc dù, AR-18 không thành công về mặt thương mại song nó lại là cơ sở để phát triển cho nhiều loại súng trường khác.
Khẩu súng trường tiến công SAR-80 của Singapore được phát triển dựa trên AR-18 với sự giúp đỡ của nhà thiết kế George Sullivan (người thiết kế chính AR-18). Khẩu súng trường tiến công Heckler&Koch G-36 của Đức có rất nhiều điểm giống với AR-18 ở các bộ phận bên trong.
Giới quân đội Mỹ đã ruồng bỏ kiểu trích khí sử dụng piston ngắn của AR-18, trớ trêu thay sau này họ lại sử dụng kiểu trích khí này trên biến thể M4A1. Từ đó, nhược điểm kẹt đạn của dòng M16 mới được khắc phục triệt để. Nếu thời đó Mỹ chọn AR-18, có thể họ đã có một mẫu súng trường tiến công không thua kém đối thủ AK-47 của Nga.
Quốc Minh