Đầu tháng 10 năm 2004, Thủ tướng Chính phủ có văn bản số 1436 cho phép Gang thép Thái Nguyên (TISCO) lập báo cáo nghiên cứu khả thi nâng công xuất sản xuất phôi thép từ 250.000 tấn/năm lên 750.000 tấn/năm và văn bản số 342 ngày 1/4/2005 đồng ý chủ trương đầu tư dự án.
Tại thời điểm đó, dự án có tổng mức đầu tư là hơn 242,5 triệu đô la, tương đương hơn 3.800 tỷ. Dự án có 2 gói thầu chính là mỏ sắt Tiến Bộ, gói thầu tổng EPC số 01 dây chuyền công nghệ luyện kim khu vực Lưu Xá và 22 gói thầu khác.
Tháng 7/2007, hợp đồng số 01 được ký kết giữa bên giao thầu là TISCO với bên nhận thầu EPC là Công ty Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC). Sau đó, dự án đã được điều chỉnh tổng mức đầu tư lên hơn 8.100 tỉ đồng.
 |
| Toàn bộ khu vực dự án không một bóng người với các thiết bị hoặc mọc rêu, hoặc rỉ sét. |
Đây là một trong những vi phạm lớn được Thanh tra Chính phủ chỉ ra. Theo đó, tuy các bộ, ngành có ý kiến dự án không được điều chỉnh tổng mức đầu tư, việc điều chỉnh không có cơ sở, không đúng với hợp đồng EPC nhưng Văn phòng Chính phủ đã ban hành văn bản số 3136 vào tháng 4/2013 thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng gửi Bộ Công Thương và Tổng công ty Thép Việt Nam (VNS) với nội dung: "Hội đồng quản trị VNS quyết định và chịu trách nhiệm thực hiện việc điều chỉnh tổng mức đầu tư theo quy định hiện hành" dẫn đến TISCO cho rằng tổng mức đầu tư điều chỉnh đã được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận.
 |
| Các thiết bị hoen rỉ và cỏ mọc ngút ngàn, không khác gì một "bãi tha ma sắt vụn'. |
Được biết, theo quy định thì dự án không được điều chỉnh tổng mức đầu tư do sử dụng trên 30% vốn nhà nước. Đồng thời không có cơ sở điều chỉnh tổng mức đầu tư đối với hợp đồng EPC 01. Ngoài ra, việc thẩm tra cũng như rà soát hiệu quả kinh tế chưa được thực hiện đầy đủ.
Tháng 5/2013, Chủ tịch HĐQT TISCO ký quyết định phê duyệt điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án tăng thêm hơn 4.200 tỉ, thời gian thực hiện đến hết năm 2014 đi vào hoạt động.
Theo tài liệu mà Báo điện tử Tổ Quốc có được, đến thời điểm Thanh tra Chính phủ vào cuộc thanh tra (đầu năm 2017), tổng giá trị TISCO đã thanh toán cho dự án là hơn 4.400 tỉ đồng; tổng dư nợ gốc, lãi vay ngân hàng phải trả là gần 3.900 tỉ đồng. Hiện lãi vay phải trả trên 40 tỷ đồng/tháng.
Trong đó, thanh toán cho MCC trên 92% giá trị hợp đồng. Trong đó có cả những khoản mà TISCO đã thanh toán thay MCC như tiền thuế là 11,6 triệu đô la, thanh toán chi phí xếp dỡ, bảo quản thiết bị là 4,737 tỷ đồng, vượt quá giá trị hợp đồng, trong khi MCC chưa chuyển đủ thiết bị, cung cấp nhiều máy móc thiết bị sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật không phù hợp với quy chuẩn Việt Nam với giá trị xác định bước đầu là 38,8 triệu đô la.
 |
| Trên một khuôn viên rộng lớn, giờ đây lau lách mọc tràn. Theo nhiều người dân, một số thiết bị đã được chuyển đi, thậm chí trước đây còn có cả người vào ăn cắp đồ ở đây. |
Trong số này có cả 42 xe ô tô với 1,033 triệu đô la, 5 đầu máy toa xe là 5,4 triệu đô la… Đáng lưu ý, một số thiết bị đã rỉ sét, hư hỏng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ, chất lượng dự án, gây thiệt hại vốn đầu tư.
Với nhà thầu này, sau khi hợp đồng số 01 có hiệu lực từ ngày 3/9/2007, 18 tháng sau, MCC đã không thực hiện các điều khoản đã cam kết. Bản kế hoạch tổng thể tiến độ ngày 20/10/2008 của MCC (sau đó ký nhiều phụ lục giãn tiến độ) đã nêu: nhiều hạng mục đã chậm bàn giao thiết bị; cung cấp nhiều máy móc, thiết bị có giá trị lớn nhưng sai khác về quy cách chủng loại, xuất xứ, tên nhà cung cấp, mã hiệu, thông số kỹ thuật, không chuyển tên đơn vị hưởng bảo lãnh hợp đồng…
MCC cũng chưa hoàn trả TISCO tiền thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế nhập khẩu thiết bị, chi phí tiếp nhận, bảo quản trông coi thiết bị và giá trị thiết bị rỉ sét là vi phạm hợp đồng EPC theo quy định tại Nghị định số 209 năm 2004 của Chính phủ.
Theo tài liệu của cơ quan Thanh tra, trách nhiệm chính về những khuyết điểm, sai phạm thuộc TISCO như: lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi chưa đầy đủ cơ sở trình VNS, Bộ Công Thương và Thủ tướng Chính phủ; Thành lập Ban Quản lý dự án không đủ năng lực, phê duyệt và điều chỉnh thiết kế cơ sở không đúng thẩm quyền, lựa chọn tư vấn lập báo cáo nghiên cứu khả thi không đúng quy định…
Lập, trình xin phê duyệt kế hoạch đầu tư không đúng quy định như Luật Đấu thầu 2005; xác định một số khoản chi phí và giá một số gói thầu không phù hợp với nội dung báo cáo nghiên cứu khả thi được duyệt;
Lập, trình xin phê duyệt điều chỉnh gói thầu EPC số 01# từ 143.250.000 đô la lên 160.980.640 đô la không đúng quy định;
 |
| Dự án nhìn không khác một nơi bỏ hoang. |
Ký hợp đồng EOC với MCC có một số nội dung không chặt chẽ như không quy định cụ thể về tiến độ thực hiện hợp đồng; không quy định tiêu chuẩn kỹ thuật; không phê duyệt và kiểm soát chặt chẽ tiến độ tổng thể của dự án…
Sau 18 tháng kể từ ngày hợp đồng có hiệu lực, MCCC không thực hiện nhưng TISCO không áp dụng điều khoản phạt hợp đồng đã ký với MCC, không báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét để hủy đấu thầu lại theo quy định khi MCC đề nghị điều chỉnh hợp đồng, đưa ra nhiều hạng mục không hợp lý, không có căn cứ…
"Hồi dự án được xây dựng, máy móc chuyển về rầm rộ, bà con rất mừng, nghĩ rằng con cháu sẽ có thêm công ăn việc làm. Nhưng dự án sau đó bất động".
Một người dân sống gần dự án
Theo kết luận của Thanh tra Chính phủ, những vi phạm của TISCO có dấu hiệu cố ý làm trái các quy định của pháp luật, buông lỏng quản lý, gây thất thoát vốn đầu tư.
Cơ quan Thanh tra cũng nêu rõ trách nhiệm của VNS và các đơn vị liên quan đồng thời kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Công Thương chỉ đạo VNS, TISCO thu hồi của MCC hơn 11,6 triệu USD số tiền thuế TISCO đã nộp thay; thu hồi các khoản phí xếp dỡ, bảo quản thiết bị; số tiền đã chi cho các tổ chức, cá nhân sai quy định…
Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng giao Văn phòng Chính phủ, Bộ Công Thương, Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng theo thẩm quyền kiểm điểm, xử lý trách nhiệm đối với đơn vị, cá nhân có khuyết điểm, sai phạm nêu tại kết luận.
Cơ quan thanh tra cũng yêu cầu VNS, TISCO và các đơn vị liên quan xử lý các cá nhân có sai phạm. Ngoài ra, cơ quan thanh tra sẽ chuyển kết luận thanh tra sang Ủy ban Kiểm tra Trung ương để xem xét, xử lý các cá nhân, tổ chức liên quan; Kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo đạo Bộ Công an khẩn trương điều tra những vi phạm có dấu hiệu hình sự.
 |
Lau lách mọc ngập tràn trong nỗi xót xa của người dân.
|
Theo Tổ Quốc