Từ trận động đất ở Myanmar: Có dự báo được động đất sớm?

Trận động đất có độ lớn 7,7 đã làm rung chuyển miền Trung Myanmar trong chiều 28/3, gây ra sự tàn phá khủng khiếp và làm rung chuyển cả khu vực Đông Nam Á. Tính đến tối 28/3, Myanmar đã có ít nhất 144 người thiệt mạng và 730 người bị thương trong thảm họa này.

Rung chấn cũng lan đến thủ đô Bangkok và miền bắc Thái Lan, cũng như tỉnh Vân Nam của Trung Quốc và nhiều nước khác trong khu vực. Trong khi tại Bangkok (Thái Lan), một công trình cao 34 tầng đang thi cộng ở quận Bang Sue đổ sập hoàn toàn, 8 người thiệt mạng, hơn 100 người mắc kẹt thì ở Việt Nam, trận động đất ở Myanmar cũng gây rung chấn cho nhiều khu vực, nhất là Hà Nội và TP HCM, nơi có nhiều toà nhà cao ốc.

Trao đổi với PV Tri thức và Cuộc sống, PGS.TS Cao Đình Triều, Viện trưởng Viện Địa vật lý ứng dụng (Phó Chủ tịch Hội Khoa học Kỹ thuật Địa vật lý Việt Nam), trận động đất ở Myanmar có độ lên lớn 7,7, xảy ra trên đới đứt gãy Sagaing, đây là đứt gãy dài chạy xuyên sang Thái Lan. Đây là một trong những đứt gãy trượt ngang dài và hoạt động mạnh nhất thế giới. Trận động đất này được đánh giá mạnh nhất đới đứt gãy Sagaing.

Theo PGS.TS Cao Đình Triều, khi xác định cấp độ mạnh động đất có nhiều cách, nhiều phương pháp dù hoàn toàn không tuyệt đối. Xác định độ sâu, độ mạnh của động đất có những vấn đề rất phức tạp. Do đó người ta chỉ áng chừng mức độ trung bình nhưng cấp độ trên 7 được đánh giá là mạnh, gây hư hại nhiều hoặc tất cả các công trình xây dựng trên nhiều vùng.

Đề cập đến vấn đề vì sao trận động đất ở Myanmar không được cảnh báo sớm, PGS.TS Cao Đình Triều cho biết, động đất có hai cách dự báo.

Cách thứ nhất là dự báo về không gian, tức là những nơi nào có nguy cơ xảy ra động đất mạnh nhất. Cách này phổ biến nhất được dùng cho xây dựng, kháng chấn. Ví dụ có thể đánh giá cấp độ mạnh tối đa là 8 để phục vụ cho kháng chấn đối với các công trình xây dựng. Đây là cách dự báo theo vị trí và cấp độ mạnh mà động đất có thể xảy ra.

Cách thứ hai là dự báo theo thời gian, chia làm nhiều loại có trung hạn, dài hạn và ngắn hạn, thậm chí là dự báo cảnh báo, báo động. Hiện đang đi sâu về cách này. Còn dự báo ngắn hạn, Trung Quốc cũng đã làm và dự báo được một số trận nhưng nói chung là phức tạp. Bởi quy luật của động đất là thứ rất phức tạp. Cho nên khi dự báo, độ chính xác không cao. Sự phức tạp bởi hoạt động của động đất, tích lũy năng lượng, vận động của lòng đất mà cần phải nghiên cứu kỹ.

Còn loại báo động động đất, người ta lợi dụng sóng dọc, đến trước, đi nhanh và đi dọc nhưng không phá hủy nhiều. Còn sóng ngang (sóng S) đi theo kiểu nâng lên, hạ xuống, làm bề mặt trái đất bị biến dạng mạnh, sóng này là phá hủy lớn nhất. Người ta lợi dụng quy luật đi cũng như vận tốc của nó, khi sóng P đến, quan sát được họ sẽ báo động cho thời gian của sóng S. Tuy nhiên, sự chênh lệch thời gian rất ngắn, phụ thuộc vào khoảng cách nên dù biết cũng rất khó để phòng, tránh. Hiện chưa có công nghẹ nào có thể dự báo động đất trong dài hạn.

TS Nguyễn Xuân Anh, Giám đốc Trung tâm báo tin động đất cảnh báo sóng thần, Viện Các Khoa học Trái Đất (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) khi trao đổi với báo chí về khả năng cảnh báo sớm động đất cho biết, hiện Việt Nam chỉ cảnh báo được động đất có thể xảy ra ở một vùng nào đó và khó dự báo được thời gian xảy ra động đất. Ngay như ở Nhật Bản, có những trận động đất xảy ra gây thiệt hại rất lớn, nhưng thời gian xảy ra động đất gần như không thể dự báo sớm.

Theo PGS.TS Cao Đình Triều, ở Việt Nam ít khả năng xảy ra những trận động đất lớn. Tuy nhiên, trong lịch sử, ở Việt Nam cũng đã xuất hiện trận động đất mạnh lên tới 6,9 tại lòng chảo Điện Biên (năm 1935). Do đó, tác động bởi dư chấn của những trận động đất lớn xảy ra ở trong nước cũng là mối nguy cơ tiềm ẩn.

Từ thực tế trên, PGS.TS Cao Đình Triều cho rằng thời gian tới, Việt Nam cần để ý hơn tới câu chuyện kháng chấn đối với các công trình xây dựng, nhất là đối với công trình dân sinh như chung cư cao tầng,…để đảm bảo an toàn cũng như giảm thiểu các nguy cơ tiềm ẩn có thể xảy ra, ảnh hưởng tới người dân.

Hiện Việt Nam chưa có luật về động đất nên các quy định chặt chẽ về yếu tố kháng chất trong xây dựng công trình nói chung và công trình cao tầng hiện còn đang rất rời rạc, chưa có gì là tốt là chặt chẽ cả. Các công trình của nhà nước, công trình cao tầng vẫn có quy định. Thực tế yêu cầu về khoa học là rất cần thiết phải có những quy định chặt chẽ, thậm chí phải tính toán chi tiết. Trong khi đó, dù chúng ta cũng có quy định nhưng chỉ chung chung.

Các nước như Nhật Bản, Đài Loan,Trung Quốc hay Philippin là những nơi thường xuyên có động đất do nằm trên vành đai Tây Thái Bình Dương. Nhưng các quốc gia này có những quy định rất nghiêm ngặt về xây dựng các công trình nhà ở, nhà cao tầng. Các công trình phải đáp ứng được yêu cầu về kháng chấn để ứng phó với động đất. Do vậy dù xảy ra động đất thường xuyên cũng không gây thiệt hại nặng nề về người.

Ví như Trung Quốc họ quy định rất chặt chẽ vì họ có Luật động đất còn mình chưa có Luật động đất, chưa có yêu cầu pháp nhân cụ thể. Việt Nam động đất không mạnh lắm nhưng thực tế, Tây Bắc đã có trận động đất 6,9 richter cũng rất mạnh, khi đó miền núi đa số là nhà gỗ nên sự phá hủy do động đất cũng ít đi. Tuy nhiên, trận động đất của Điện Biên trước đây, khi đó đã có nhà 3, 4 tầng, những hình ảnh cho thấy sự phá hủy cũng rất mạnh như đổ nhà, hư hỏng nhà. Thời gian tới Việt Nam nên có quy định chặt chẽ về tiêu chuẩn kháng chấn phù hợp cho các công trình xây dựng để đảm bảo an toàn.