Cố PGS Vũ Văn Tuyển: Người đặt nền móng cho Mối học Việt Nam

Sinh năm 1936 tại La Khê – vùng đất nổi tiếng với nghề dệt, tuổi thơ của PGS Vũ Văn Tuyển sớm in hằn nỗi mất mát khi cha mất năm ông mới 17 tuổi. Thế nhưng, cậu học trò hiếu học vẫn bền bỉ vượt khó, học giỏi đều, thi đỗ tú tài năm 1956 và trở thành sinh viên Khoa Mỏ – Địa chất, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội.

Tốt nghiệp, ông công tác tại ngành thủy lợi, rồi được điều nghiên cứu về mối – một lĩnh vực khi ấy hoàn toàn chưa có trong sách vở Việt Nam. Vào lúc người ta còn xem mối chỉ như “loài sâu bọ” cần tiêu diệt, ông đã nhận ra hiểm họa thực sự từ chúng đối với đê điều, đập thủy lợi và cả những di tích lịch sử thiêng liêng.

Không có tài liệu, không có người hướng dẫn, ông bắt đầu từ con số 0. Từng bước tiếp cận thực địa, tự mày mò học hỏi, ông mạnh dạn ứng dụng kỹ thuật địa vật lý để xác định tổ mối ngầm dưới lòng đê – một phương pháp bị nghi ngờ, chỉ trích nhưng sau đó được chứng minh hiệu quả ngoài mong đợi.

Từ phát hiện này, ông hình thành hệ thống quy trình xử lý mối một cách khoa học, bài bản – trong đó có kỹ thuật khoan, phụt thuốc và vữa vào tổ mối dưới lòng đất, giúp bảo vệ công trình mà không làm tổn hại kết cấu.

TS Nguyễn Tân Vương – người kế nhiệm ông – nói: “Thầy Tuyển là người đầu tiên biến xử lý mối từ kinh nghiệm dân gian thành khoa học ứng dụng. Ông là người thầy không có thầy – tự học, tự nghiên cứu và tự mở đường.”

Năm 1982, ông bảo vệ thành công luận án Phó tiến sĩ Sinh học về mối – không người hướng dẫn. Cũng chính ông là tác giả, đồng tác giả của bộ tiêu chuẩn kỹ thuật đầu tiên về khảo sát và xử lý mối đập đất, áp dụng rộng rãi trong ngành xây dựng thủy lợi suốt nhiều thập niên sau.

Năm 1987, ông thành lập Trung tâm Nghiên cứu phòng trừ mối – cơ sở chuyên ngành đầu tiên của cả nước, trực thuộc Viện Khoa học Thủy lợi. Dưới sự dẫn dắt của ông, trung tâm đã xử lý mối cho hàng loạt công trình thủy điện, đê điều và đặc biệt là nhiều di tích cấp quốc gia.

Trong số đó, có nhiệm vụ đặc biệt: xử lý mối tại di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Phủ Chủ tịch (1984) – nơi ông đã hoàn thành xuất sắc và được Bảo tàng Hồ Chí Minh tặng bằng khen.

Ông để lại hơn 20 công trình khoa học, hàng chục đề tài cấp Nhà nước, tham gia nhiều hội nghị quốc tế. Năm 1991, được phong hàm Phó Giáo sư. Năm 1992, được Nhà nước trao tặng Huân chương Lao động hạng Ba – phần thưởng xứng đáng cho gần 40 năm cống hiến lặng lẽ nhưng bền bỉ.

GS.TS Bùi Công Hiển, một trong những nhà côn trùng học đầu ngành, nhận xét: “Ông Vũ Văn Tuyển là người đầu tiên hệ thống hóa kiến thức về mối hại công trình ở Việt Nam, người biến mối từ ‘một vấn đề’ thành ‘một chuyên ngành’.”

PGS.TS Vũ Văn Tuyển mất năm 1986, khi ngành Mối học Việt Nam còn chưa kịp gọi tên ông như người sáng lập. Nhưng những gì ông để lại – từ quy trình kỹ thuật, cơ sở chuyên ngành đến thế hệ học trò – vẫn sống tiếp trong từng công trình, từng mét đê được bảo vệ khỏi sự xâm hại âm thầm của loài mối.

Ở ông, có phẩm chất của một người làm khoa học đích thực: không khoa trương, không ồn ào, chỉ âm thầm khai phá và cống hiến. Một đời làm việc trong im lặng – để lại những tiếng vang dài lâu.