Ông Trần Sĩ Trác (1843-chưa rõ) quê ở xã Đan Trường, tổng Đan Hải, huyện Nghi Xuân, phủ Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh (nay thuộc xã Xuân Đan, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh). Ông xuất thân là hậu duệ của nhà quân sự Đại Việt thời Trần - Lê sơ. Năm 1889, khi bước sang tuổi 47, ông đỗ Đệ tam giáp Đồng tiến sĩ xuất thân khoa Kỷ Sửu niên hiệu Thành Thái năm thứ nhất, xếp thứ 10/12 Tiến sĩ khoa này sau khi đỗ Cử nhân Ân khoa năm Giáp Thân niên hiệu Kiến Phúc năm thứ 1 (1884).
Ảnh phục màu chân dung ông Trần Sĩ Trác
Sau khi đỗ đạt, ông Trần Sĩ Trác được bổ nhiệm làm Tri phủ Thăng Bình, đến khi về kinh thì được triều trình bổ nhiệm chức vụ Giám khảo trường Hương Hà Nam. Trong suốt khoảng thời gian trở thành giám khảo trường thi, ông nổi tiếng là người cực kì nghiêm khắc. Trong các kì thi khoa bảng lớn với cả ngàn thí sinh tham dự, ông Trần Sĩ Trác đã bắt và đuổi ra khỏi trường thi hàng trăm nghìn thí sinh có hành vi gian dối như quay cóp bài bạn, mang phao vào lều chõng...
Tư liệu quý về quang cảnh thi cử thời xưa
Không những vậy, Tiến sĩ Nho học sinh năm 1943 còn là người chấm thi nghiêm khắc không kém lúc trông coi thí sinh làm bài. Được biết, bất kì bài thi nào có biểu hiện đạo văn, bê nguyên si các câu cú trong sách đề học tốt ngữ văn của thầy Khổng Tử sẽ đều bị ông Trác loại thẳng luôn. Chính vì vậy mà thời kì của Trần Sĩ Trác, chế độ thi cử được nhận xét là đều đặn và có quy củ, chất lượng cũng không có gì phải tranh cãi.
Sau này, khi không còn làm Giám khảo trường Hương Hà Nam, ông Trần Sĩ Trác được bổ nhiệm làm Toản tu trong Quốc sử quán. Ông chính là người tham gia vào việc biên soạn bộ Đại Nam thực lục (Chính biên, Đệ ngũ kỷ) - bộ biên niên sử Việt Nam viết về triều đại các chúa Nguyễn và các vua nhà Nguyễn, có giá trị lịch sử to lớn. Ngày nay, hậu thế đều ca ngợi Tiến sĩ Trần Sĩ Trác là "ông tổ nghề giám thị" ở Việt Nam, là tấm gương sáng cho các thế hệ mai sau.
Theo PV/SHTT&ST