Vào ngày 5/3 vừa qua, lễ hội truyền thống đình Nhật Tân đã được được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Nằm ở phường Nhật Tân, quận Tây Hồ, Hà Nội, đình Nhật Tân có lịch sử lâu đời, gắn với một nét tín ngưỡng đặc sắc của kinh thành Thăng Long xưa.
Ngôi đình mang dấu ấn văn hóa, lịch sử đặc biệt
Theo ấn phẩm “Hà Nội Danh thắng và Di tích - Tập 01”, đình Nhật Tân xưa gọi là điện Nhật Chiêu, vì trước đây là điện Nhật Chiêu, huyện Quảng Đức, phủ Phụng Thiên. Xung quanh sự hình thành của ngôi đình, có nhiều giai thoại được dân gian truyền tụng.
Theo giai thoại đầu tiên, vào thời Hồng Bàng, bà phi của Diệu Đế là Lạc phu nhân sinh Uy Linh Lang thấy một bọc bảy trứng, lấy làm lạ, bỏ lại đó. Sau bảy trứng hoá thành bẩy con rồng bay lên trời. Phu nhân nghe tin cho trồng bảy cây gạo để ghi lại dấu tích. Sắc phong vương tước, gia tặng hai chữ Uy Linh và lập miếu thờ. Bảy cây gạo ở góc phía tây hồ Tây thuộc địa giới làng Nhật Chiêu.
Theo giai thoại thứ hai, Chiêu Minh phu nhân (Minh Đức hoàng hậu), người làng Nhật Chiêu, là chính cung của vua Trần Thánh Tông, thân mẫu của Uy Linh Lang. Sau khi Uy Linh Lang hoá về trời, Chiêu Minh phu nhân qua đời, nhà vua sai lập đền thờ tại làng Nhật Chiêu để phụng thờ.
 |
| Đình Nhật Tân. Ảnh: Ditichlichsu-vanhoahanoi.com. |
Giai thoại thứ ba thì kể rằng, lúc 36 tuổi, Uy Linh Lang không bệnh tật mà qua đời vào giờ Ngọ ngày 8 tháng tám năm Bính Tý. Vua và Hoàng hậu thương xót lắm, lập tức xây ngôi đền thờ ở chỗ ông qua đời để thờ gọi là điện Nhật Chiêu, hay còn gọi là Linh Bảo điện, hoặc Đền thánh Uy Linh Lang.
Như vậy, dù được xây vào thời gian nào, thì đình Nhật Tân cũng được lập nên để phụng thờ thánh Uy Linh Lang, một nhân vật nặng về huyền thoại hơn là lịch sử. Thần là dòng giống rồng, con Lạc Long Quân. Thần thường hiển hoá ở các miền sông nước để cứu giúp dân Việt thoát khỏi thiên tai đe doạ, làm cho quốc thái dân an. Thần phả phường Nhật Tân, Yên Phụ, các sách Tây Hồ chí, Thăng Long cổ tích khảo... ghi chép về thần như một nhân vật lịch sử hệt như Trần Quốc Tuấn, Trần Quang Khải, Trần Nhật Duật vậy.
Vào năm 1947, đình Nhật Tân đã bị giặc Pháp đốt vì đây là cơ sở của Liên khu I, hiện chỉ còn lại toà cung thượng. Toà cung thượng gồm 3 gian 2 dĩ, xây kiểu tường hồi bít đốc, phía trước xây nới thêm nếp nhà thấp hơn.
Đình Nhật Tân còn lưu giữ những di vật có giá trị như tấm bia đá niên hiệu Hoàng Định thứ 3 (1643), tám bộ long ngai, bài vị thời Lê, 36 đạo sắc phong từ thời Lê đến thời Nguyễn, bức trâm chép thơ bằng chữ thảo thấp vàng và nhiều đồ thờ tự quý.
Không chỉ là một di tích mang đậm dấu ấn văn hóa tâm linh của kinh thành Thăng Long xưa kia, đình Nhật Tân còn là nơi ghi lại những trang sử hào hùng của cách mạng Việt Nam. Kể từ năm 1946, Liên khu I lấy đình Nhật Tân là trạm vận chuyển quân lương cho các chiến sĩ ở Việt Bắc, Tây Bắc. Vào tháng 12/1946, đình là nơi thành lập đội quyết tử quân quận Lãng Bạc. Ngày 8/5/1960, Hồ Chủ tịch đã về đình Nhật Tân đôn đốc việc bầu cử và kiểm tra hòm phiếu bầu tại đình.
Đình Nhật Tân đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích, kiến trúc nghệ thuật năm 1994.
Lễ hội mang đậm nét văn hóa truyền thống và bản sắc dân tộc
Theo tư liệu của Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam, để tưởng nhớ công lao của Uy Linh Lang, hàng năm nhân dân trong vùng làm lễ tế vào ngày 10/2 (lễ chính) và 15/8 âm lịch hàng năm. Lễ hội chính được tổ chức 5 năm một lần và thường được diễn ra trong 4 ngày.
Ngày 8/2: Đây là ngày khai hội, được bắt đầu bằng lễ tế yết và lễ bao sái tượng và đồ tế vào buổi sáng. Buổi chiều, là chương trình ca nhạc dân gian truyền thống do đội văn nghệ của làng biểu diễn.
Ngày 9/2: Buổi sáng, các cụ trong đội tế nam làm lễ mở cửa đình, để cho nhân dân và khách thập phương vào làm lễ dâng hương. Buổi chiều, như truyền thống là lễ tuyên dương các con em thi đỗ, khoa bảng, những gia đình sống có nề nếp gia phong, có công với đất nước. Tiếp đó là lễ tế do đội tế nữ tế khai hội, lễ hội được tiếp tục với tiết mục biểu diễn văn nghệ. Sau đó là lễ phóng noãn được đông đảo nhân dân cùng tham dự diễn ra trên sông Hồng vào lúc nửa đêm.
 |
| Người dân rước kiệu thánh ra sông Hồng làm lễ rước nước tại lễ hội Đình Nhật Tân. Ảnh: Diệp Vân / Báo Nhân Dân. |
Ngày 10/2: Ngày chính của hội được diễn ra với tiết mục rước Thần xuất cung do các đội tế và đội rước kiệu của 10 tổng thực hiện vào lúc sáng sớm. Đoàn rước gồm 9 kiệu, đi đầu là đội kiệu Long đình thờ thần linh công đồng Thánh đế, sau rước đức Uy đô Đại Vương, tiếp là đội rước Thánh Mẫu Chính Cung Minh Đức, đội rước đức Thánh Bạch Giáp, Hoàng Giáp, Hắc Giáp, Thanh Giáp, Chu Giáp, Tử Giáp. Cuối cùng là đội rước nước do các thiếu nữ tuổi từ 15 đến 18 đảm nhiệm. Đoàn rước đi từ đình ra cung Nhật Tân (nơi sinh ra Đại Vương), sau đó quay trở lại đình, riêng đội rước nước đi ra sông, lên thuyền và lấy nước ở giữa ngã ba tiếp giáp của ba con sông. Nước này được lưu tại đình trong vòng 5 năm. Hàng năm, cứ vào ngày 2/2 âm lịch (lễ đản thần) và ngày 8/8 âm lịch (lễ kị thần), người dân lại tới đình lấy nước này dâng lên thành hoàng làng, cầu mong quốc thái dân an. Khi các kiệu rước Thần hồi cung thì các đội tế nam làm lễ tế An vị tại đình để cho dân làng và du khách thập phương vào dâng hương và lễ thánh.
Ngày 11/2: Đội tế nam làm lễ tế tạ ơn và giã hội, cùng sự tham gia của dân làng các tổng và khách thập phương các nơi.
Đan xen trong lễ hội có rất nhiều trò chơi và biểu diễn văn nghệ truyền thống như, hát chèo, diễn tuồng, biểu diễn các nhạc cụ dân tộc, đánh cờ người, chọi gà, đánh tổ tôm điếm…
Lễ hội đình Nhật Tân mang đậm nét văn hóa truyền thống và bản sắc dân tộc, thể hiện sự tôn kính, ngưỡng mộ của nhân dân địa phương với vị Uy Linh Lang có công với nước với dân, dẹp giặc ngoại xâm bảo vệ Tổ quốc.
Thanh Bình