Hành trình trở thành giáo sư tại Mỹ của chàng trai xứ Nghệ

Nguyễn Trung Quân (sinh năm 1989) hiện là giáo sư về Robotics tại Đại học Nam California, top 10 về công nghệ trong các trường đại học Mỹ. Nam giảng viên quê Nghệ An đã phải vượt qua sự cạnh tranh khốc liệt giữa rất nhiều ứng viên để được chọn cho vị trí này vào năm 2019. Trước đó, đây từng là ngôi trường từ chối khi anh nộp hồ sơ xin học bổng tiến sĩ.

“Điều này như một cơ duyên nhưng cũng là kết quả của một hành trình dài. Tôi cảm thấy rất may mắn nhưng cũng rất hài lòng về những nỗ lực mình bỏ ra đã mang đến những kết quả ngoài mong đợi”, anh nói.

Trung Quân có niềm đam mê với robot từ khi còn rất nhỏ. Vì thế, anh mê mẩn với việc lắp ráp hoặc tự làm những con robot từ các vật liệu trong nhà. Nhận thấy môn Vật lý có nhiều điều gần với những thứ mình thích, anh lao vào học bằng sự say mê.

Thời điểm học tại lớp chuyên Lý của Trường THPT Chuyên Phan Bội Châu (Nghệ An), Quân đỗ thủ khoa đầu vào với số điểm gần như tuyệt đối và được đánh giá là học sinh xuất sắc nhất của đội tuyển Vật Lý trong nhiều năm liền. Do đó anh đã là niềm hy vọng rất lớn của thầy chủ nhiệm và nhà trường từ khi còn là học sinh lớp 10. Năm lớp 11, anh đi thi và giành giải 3 học sinh giỏi quốc gia. Quân nói, đây cũng là động lực để bản thân đặt hy vọng và quyết tâm sẽ bứt phá vào năm sau.

Thế nhưng tại kỳ thi học sinh giỏi quốc gia năm lớp 12, nam sinh vẫn tiếp tục giành giải ba. Điều này khiến Quân bỏ lỡ cơ hội bước vào vòng chọn đội tuyển đi thi quốc tế.

Sau cú vấp này, được gia đình và thầy cô động viên, Quân đã vượt qua cú sốc đầu đời, trưởng thành hơn để đón nhận và vượt qua nhiều thử thách trong cuộc sống và sự nghiệp của anh sau này. “Đó là khó khăn đầu tiên và cũng là bài học lớn khiến tôi thêm trưởng thành. Sau đó, tôi xem thất bại này như là động lực phấn đấu để tiếp tục theo đuổi đam mê và khẳng định bản thân.

Kể từ lần đó, tôi luôn xác định thành công không phải là một đích đến cụ thể nào, mà là một chặng đường liên tục phấn đấu. Tôi cũng luôn biết ơn thầy giáo chủ nhiệm của mình vì luôn tin tưởng và động viên mình dù không đạt được kết quả mong muốn. Điều đó đã giúp tôi lấy lại tự tin và phấn đấu nhiều hơn nữa sau này để không phụ sự tin tưởng của thầy và gia đình”, anh nhớ lại.

Cũng vì yêu thích lĩnh vực Robotics, khi được tuyển thẳng vào đại học, dù gia đình động viên con nên lựa chọn Ngoại thương vì “đó là xu hướng”, nhưng anh vẫn quyết tâm vào ngành Điều khiển Tự động hóa của ĐH Bách khoa Hà Nội, sau đó thi đỗ hệ Kỹ sư tài năng.

Quãng thời gian học tại ĐH Bách khoa Hà Nội, Quân nói “điểm số không phải thế mạnh của mình”. Thậm chí, anh cũng đôi lần “vấp váp” ở một số môn.

Không đặt nặng vấn đề điểm số, nhưng cảm giác rất hứng thú khi đọc về những điều mình thích và mong muốn phải làm điều gì đó lớn lao đã thôi thúc anh thử bắt tay vào nghiên cứu. Kể từ năm thứ 4, Quân bắt đầu say sưa tìm đọc các tài liệu trong nước và quốc tế liên quan đến robot. Thời điểm này, anh vẫn chưa có ý định đi du học.

“Tôi đơn giản chỉ muốn xem thế giới đang làm gì. Tôi thường không đặt ra mục tiêu cụ thể mình cần phải đạt được cái gì, đi du học ở đâu. Nhưng bản thân luôn muốn phấn đấu, theo đuổi đam mê và khao khát khẳng định bản thân cũng như cống hiến được gì đó lớn lao cho nhân loại.

Từ nhỏ, tôi đã mong muốn tạo ra những con robot có thể đi lại giống người. Sau này khi học lên đại học, tôi mới biết để làm ra được chúng cần phải có nền tảng lý thuyết rất vững vàng về nhiều mảng khác nhau. Vì thế, tôi cứ mày mò từng bước, tìm ra vấn đề và đề xuất hướng nghiên cứu với giáo sư hướng dẫn của mìn”.

Trong khi nhiều sinh viên xem việc làm đồ án như một điều kiện bắt buộc, Quân luôn chủ động tìm hiểu vì luôn cảm thấy thích thú và muốn đào sâu thêm đề tài nghiên cứu của mình. Không ngờ sau 1 năm, Quân cho ra được kết quả nghiên cứu tốt ngoài mong đợi. Bài báo này của anh sau đó được xuất bản trong hội nghị quốc tế về Điều khiển, Tự động hóa và Hệ thống, điều mà anh chưa từng nghĩ đến 1 năm trước đó.

Có cơ hội gặp các tiến sĩ, giáo sư trong cùng lĩnh vực tại hội nghị, như một cú huých, Quân bắt đầu nhen nhóm mong muốn được đi ra bên ngoài thế giới. Sau khi trở về tại Hàn Quốc, anh nghiên cứu để có cái nhìn tổng quan về các trường trong hệ thống Mỹ, đồng thời tìm hiểu về quá trình nộp hồ sơ tiến sĩ.

Bên cạnh đó, anh cũng liệt kê danh sách những ngôi trường tiên phong trong lĩnh vực Robotics mà mình muốn theo đuổi như Đại học Carnegie Mellon, Học viện Công nghệ Massachusetts (MIT), Đại học Nam California…

Mặc dù bắt đầu muộn nhưng anh nói, quá trình “apply” tiến sĩ của mình diễn ra thuận lợi nhờ vào sự chủ động và có một niềm đam mê xuyên suốt. Bên cạnh đó, tính phù hợp với vị trí cũng rất quan trọng.

“Tôi may mắn gặp được một người thầy tốt và có hướng đi phù hợp với thầy. Trước khi nộp vào Đại học Carnegie Mellon, tôi đã liên hệ và được thầy phỏng vấn, chấp thuận cho làm thử tại lab”.

Sau 2-3 tuần, chàng trai người Việt khiến vị giáo sư ấn tượng vì sự chủ động, sáng tạo và hiệu suất công việc dù trong thời gian thử việc rất ngắn. Do đó đã rất tin tưởng vào năng lực của Quân và cam kết sẽ nhận anh vào lab.

Tưởng như mọi thứ đã xong xuôi, Quân lại nhận được “cú sốc” thứ hai. Hội đồng tuyển sinh tiến sỹ của trường đã không thể chấp nhận hồ sơ của anh vì điểm IELTS chưa đạt yêu cầu. Trường chỉ cho anh 2 tuần để nộp lại chứng chỉ, nâng điểm từ 6.5 lên 7.0 và không có kỹ năng nào dưới 6.5.

“Điều này gần như không tưởng vì muốn lên “nửa chấm” IELTS thường cũng phải chật vật cả năm trời”, anh nói.

Nhưng khó khăn cũng là áp lực để chiến đấu, anh tập trung ôn luyện, mỗi tuần thi lại 1 lần, may mắn đến lần thứ 2 thì đạt yêu cầu. Nhờ vậy, anh được nhận vào làm nghiên cứu sinh tại Đại học Carnegie Mellon, trường đại học số một thế giới về Robotics và trí tuệ nhân tạo.

Chương trình tiến sĩ tại Mỹ kéo dài 5 năm nhưng anh Quân nói tại thời điểm ấy, mình có động lực rất lớn là gia đình nhỏ. “Do đó, ngoài thời gian cho gia đình, tôi luôn tập trung cao độ vào công việc học tập và nghiên cứu của mình. Sự chủ động, sáng tạo, và sự phù hợp với đề tài nghiên cứu cũng giúp ít tôi rất nhiều trong quá trính nghiên cứu. Nhờ đó tôi đã bảo vệ thành công luận án tiến sỹ sau 3,5 năm và may mắn được chọn là luận án tiến sỹ xuất sắc nhất”.

Thêm một điều may mắn, các hướng nghiên cứu của anh được giáo sư đồng thuận và hỗ trợ nên đều thực hiện thuận lợi. Đề tài tiến sĩ của chàng trai người Việt cũng được lựa chọn là nghiên cứu xuất sắc nhất được vinh danh trong buổi lễ tốt nghiệp.

“Ngay cả khi làm tiến sĩ, tôi vẫn không nghĩ sẽ có nhiều cơ hội đến với mình trong việc làm giáo sư ở Mỹ vì tôi biết việc đó rất khó và cạnh tranh rất cao. Nhưng giống như những lần trước, khi làm và thấy bản thân có cơ hội, tôi lại tiếp tục nỗ lực để nắm bắt”.

Một trong số các bài báo của anh cũng được đánh giá tốt nhất tại hội nghị hàng đầu về Robotics. Với những kết quả ấy, cuối năm 2017, sau khi tốt nghiệp tiến sĩ, anh được nhận vào vị trí Postdoc (sau tiến sĩ) tại Học viện Công nghệ Massachusetts (MIT). Lần này, anh chọn vị giáo sư hướng dẫn là một người làm cùng ngành nhưng tập trung vào mảng thiết kế với mong muốn học hỏi thêm để mở rộng hướng nghiên cứu.

Trong thời gian này, các nghiên cứu của anh đều liên quan đến những con robot có chân, có thể vượt qua chướng ngại vật và các địa hình bất ngờ hoặc trong môi trường nguy hiểm như công trường, thám hiểm vũ trụ… Anh tập trung phát triển thuật toán để những con robot ấy khi đưa vào thực tiễn sẽ hoạt động nhuần nhuyễn, đáp ứng được các địa hình và điều kiện khác nhau.

Kết thúc giai đoạn này, anh sở hữu 14 bài báo công bố quốc tế và để lại “tiếng vang” trong lĩnh vực. Nhờ vậy, vượt qua sự cạnh tranh khốc liệt giữa rất nhiều ứng viên, anh được nhận làm giáo sư về Robotics tại Đại học Nam California.

“Các vị trí giáo sư tại Mỹ thường tuyển khá ít. Thậm chí với một số ngành, vài năm chỉ tuyển 1-2 người. Do đó, hầu hết hồ sơ nộp vào đều rất cạnh tranh”.

Từng lo ngại vì mình là người nước ngoài, anh Quân cho rằng không còn cách nào khác ngoài việc phải tự học, tập trung nâng cao kiến thức,trau dồi các kỹ năng liên quan và năng lực của bản thân.

Hiện tại, khi đã có 4 năm giảng dạy tại đại học Mỹ, mỗi khi tiếp xúc với sinh viên, anh thường chia sẻ lại câu chuyện của chính mình. Anh cũng khuyên sinh viên cần phải tìm ra đam mê và có định hướng, mục tiêu rõ ràng.

“Những người có cá tính và định hướng từ sớm, họ sẽ theo một lĩnh vực rất mãnh liệt, có khó khăn gì cũng có thể vượt qua”.

Bên cạnh đó, anh cũng cho rằng sự chủ động là điều cần thiết. “Trong quãng đường từ trước đến nay, tôi luôn cảm thấy mình may mắn vì luôn có được những người thầy tốt. Nhưng không phải chỉ thầy chủ động tìm cho mình người thầy phù hợp, đồng thời cần chủ động đề xuất những gì mình muốn làm. Những người thầy hướng dẫn của tôi trong và sau tiến sỹ trước đây là “big name” trong ngành Robotics. Tôi may mắn vì có những người thầy như thế, nhờ đó thuận lợi đi theo đúng con đường mà mình đam mê”.