Cây dương xỉ không còn xa lạ với người dân Việt Nam ở các miền quê. Chúng vốn mọc hoang dại ở bãi đất trống, ven suối, bìa rừng, chân tường rào nơi có độ ẩm thấp. Đây là cây ưa sáng, cao khoảng 1m, chúng phát triển mạnh khi trời mưa. Vào những hôm trời mưa hoặc vào mùa mưa, loại cây này đâm chồi non mơn mởn.
Với nhiều người, dương xỉ là cây dại để lọc không khí hoặc trồng bonsai làm cảnh. Nhưng ít ai biết được rằng ở một số nơi, người dân sử dụng đọt non của cây dương xỉ để làm các món ăn lạ miệng, độc đáo như xào tỏi, luộc chấm mắm,...
Tại Hàn Quốc, đọt dương xỉ non là nguyên liệu quen thuộc trong các món ăn kèm (banchan), cơm trộn và canh xương bò, góp phần tạo nên hương vị đặc trưng của ẩm thực nơi đây.
Vào mùa xuân, dương xỉ non đạt độ ngon nhất – mềm, giòn và giàu giá trị dinh dưỡng. Loại rau này chứa nhiều chất xơ, ít calo, giúp nhuận tràng, hỗ trợ tiêu hóa, đồng thời góp phần thúc đẩy trao đổi chất và tăng cường hệ miễn dịch. Người Trung Quốc coi dương xỉ như vật báu trong nhà nhờ khả năng dưỡng sinh trường thọ, lọc khí độc.
Khi sử dụng dương xỉ làm thực phẩm, cần đặc biệt chú ý đến khâu chọn lựa và chế biến để đảm bảo an toàn cho sức khỏe. Trước hết, nên chọn mua dương xỉ từ những nơi có môi trường trong lành, tránh các khu vực ô nhiễm nặng như gần nhà máy, bãi rác hay nơi có nguy cơ nhiễm phóng xạ, bởi dương xỉ có khả năng hấp thu kim loại nặng và các chất độc trong không khí. Việc tiêu thụ dương xỉ từ những khu vực này có thể khiến cơ thể tích tụ độc tố gây hại.
Trong quá trình chế biến, cần nhặt sạch lớp vỏ bên ngoài và tuyệt đối không ăn sống; rau phải được nấu chín kỹ để loại bỏ các chất có thể gây hại. Ngoài ra, không nên ăn dương xỉ quá thường xuyên hoặc với số lượng lớn, bởi có thể gây ra các tác dụng phụ như giảm sinh lý, đầy bụng, ngạt mũi và các triệu chứng khó chịu khác.
Lưu ý, các loài dương xỉ có thể sử dụng làm thực phẩm thường mọc ở những khu vực không bị ô nhiễm và đã được chứng minh là an toàn cho sức khỏe con người. Tuy nhiên, số lượng những loài dương xỉ này rất ít. Ở nhiều quốc gia, dương xỉ được chế biến thành món ăn, nhưng các loài được sử dụng đều phải trải qua quá trình kiểm nghiệm nghiêm ngặt về độ an toàn và thành phần dinh dưỡng.
Những tác dụng của dương xỉ với sức khoẻ
Hỗ trợ xương khớp
Dương xỉ cung cấp nhiều canxi – khoáng chất cần thiết giúp xương chắc khỏe, ngăn ngừa loãng xương, đặc biệt ở người cao tuổi. Ngoài ra, các flavonoid trong dương xỉ có tác dụng chống viêm, giảm đau, hỗ trợ cải thiện các bệnh về khớp.
Tăng cường thị lực
Vitamin A trong dương xỉ giúp bảo vệ giác mạc, tăng cường thị lực và phòng ngừa các bệnh mắt liên quan đến tuổi tác. Kết hợp với các chất chống oxy hóa, dương xỉ giúp đôi mắt luôn khỏe mạnh.
Cải thiện tiêu hóa
Dương xỉ giàu chất xơ, hỗ trợ nhu động ruột, ngăn ngừa táo bón và nuôi dưỡng lợi khuẩn đường ruột. Chất xơ còn giúp điều hòa đường huyết và giảm nguy cơ bệnh đại tràng.
Bổ máu
Lá dương xỉ chứa nhiều sắt – thành phần quan trọng tạo hemoglobin trong máu. Bổ sung sắt từ dương xỉ giúp ngăn ngừa thiếu máu, tăng năng lượng và hỗ trợ phát triển cơ thể.
Tốt cho tim mạch
Kali trong dương xỉ giúp điều hòa huyết áp, giảm nguy cơ bệnh tim mạch và duy trì nhịp tim ổn định. Khi kết hợp với chất chống oxy hóa, hiệu quả bảo vệ tim mạch càng được tăng cường.
Một số bài thuốc tham khảo từ dương xỉ theo lương y Bùi Đắc Sáng
Hỗ trợ điều trị mỏi gối, đau lưng, bạch đới, tiểu són do thận hư
Dùng 20g cẩu tích (dương xỉ), 12g thục địa, 8g khiếm thực, 8g ô dược, 10g thỏ ty tử, 10g đỗ trọng, và 8g kim anh tử. Sắc tất cả với 750ml nước, đun lửa nhỏ cho đến khi còn khoảng 200ml. Uống 2 lần mỗi ngày, trước các bữa ăn.
Hỗ trợ điều trị bạch biến, lang ben
Lá dương xỉ rửa sạch, phơi khô rồi nghiền thành bột mịn. Lấy 5g bột dương xỉ trộn với 120ml kem dưỡng da (loại phù hợp với làn da). Thoa đều hỗn hợp lên vùng da bị tổn thương mỗi ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.
Giảm đau nhức tay chân, đau lưng do phong hàn thấp
Sử dụng 20g cẩu tích, 12g rễ cỏ xước, 16g ý dĩ nhân, 8g mộc qua. Sắc với 750ml nước đến khi còn lại 200ml, chia làm 2 lần uống trong ngày, dùng trước bữa ăn.
Bồi bổ khí huyết, hỗ trợ vận động, giảm đau khớp
Dùng 20g cẩu tích, 12g đương quy, 6g xuyên khung, 12g cốt toái bổ, 12g tục đoạn, 12g tang ký sinh, 6g bạch chỉ, và 10g độc hoạt. Sắc với 750ml nước, đun nhỏ lửa đến khi còn 200ml, chia làm 2 lần uống trước bữa ăn mỗi ngày.
H.A