Vụ Việt Á: Thấy gì từ chuyện miễn trách nhiệm hình sự cựu Giám đốc CDC Bình Dương?

Trong số 38 bị cáo đại án Việt Á bị TAND TP Hà Nội tuyên án, chỉ duy nhất ông Nguyễn Thành Danh, cựu Giám đốc CDC Bình Dương được tuyên miễn trách nhiệm hình sự.

Ông Nguyễn Thành Danh được HĐXX ghi nhận là người dám nghĩ dám làm, không tư lợi, nhiều lần kiên quyết từ chối nhận quà từ phía Công ty Việt Á. Thậm chí, ông Danh còn nhiều lần cảnh báo cấp dưới tránh sai phạm trong quá trình chống dịch.

Trao đổi với PV Tri thức và Cuộc sống, Tiến sĩ, luật sư Đặng Văn Cường, Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng, về nguyên tắc, người thực hiện hành vi vi phạm pháp luật sẽ phải chịu trách nhiệm pháp lý. Nếu hành vi vi phạm pháp luật đến mức được xác định là nguy hiểm cho xã hội, người thực hiện hành vi sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự, xác định là phạm tội và phải chịu hình phạt.

Tuy nhiên, để phân hóa hành vi phạm tội, thể hiện chính sách khoan hồng nhân đạo của pháp luật, khuyến khích người thực hiện hành vi phạm tội khắc phục hậu quả, sửa chữa lỗi lầm, giảm bớt thiệt hại cho xã hội, pháp luật có quy định những trường hợp miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện (án treo)... Khoản 2, Điều 8 BLHS quy định "Những hành vi tuy có dấu hiệu của tội phạm nhưng tính chất nguy hiểm cho xã hội không đáng kể thì không phải là tội phạm và được xử lý bằng các biện pháp khác".

Luật sư Cường cho rằng, tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi vi phạm pháp luật sẽ quyết định đến trách nhiệm hình sự. Nếu tính chất nguy hiểm cho xã hội không đáng kể, hành vi vi phạm pháp luật đó sẽ được xử lý bằng các biện pháp khác mà không phải là chế tài hình sự.

Điều 29, Bộ luật hình sự năm 2015 quy định về các trường hợp miễn trách nhiệm hình sự. Theo đó, người phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự khi có một trong những căn cứ sau đây: Khi tiến hành điều tra, truy tố hoặc xét xử, do có sự thay đổi chính sách, pháp luật làm cho hành vi phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội nữa; Khi có quyết định đại xá.

Ngoài ra, người phạm tội có thể được miễn trách nhiệm hình sự khi có một trong các căn cứ như khi tiến hành điều tra, truy tố, xét xử do chuyển biến của tình hình mà người phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội nữa; người phạm tội mắc bệnh hiểm nghèo dẫn đến không còn khả năng gây nguy hiểm cho xã hội nữa; trước khi hành vi phạm tội bị phát giác, người phạm tội tự thú, khai rõ sự việc, góp phần có hiệu quả vào việc phát hiện và điều tra tội phạm, cố gắng hạn chế đến mức thấp nhất hậu quả của tội phạm và lập công lớn hoặc có cống hiến đặc biệt, được Nhà nước và xã hội thừa nhận…

Bởi vậy, nếu thuộc một trong các trường hợp quy định tại Điều 29 Bộ luật hình sự nêu trên, cơ quan tiến hành tố tụng có thể ban hành quyết định miễn trách nhiệm hình sự.

Trong phiên tuyên án vụ Việt Á chiều 12/1, đại diện VKS đề nghị tòa tuyên miễn trách nhiệm hình sự cho ông Nguyễn Thành Danh, cựu giám đốc CDC Bình Dương và Trần Thanh Phong, cựu phó phòng tài chính kế toán CDC Bình Dương. Theo cơ quan công tố, cả hai người này đều không có yếu tố vụ lợi trong vụ án Việt Á.

Khi công bố bản án, hội đồng xét xử áp dụng chính sách khoan hồng đặc biệt tuyên miễn trách nhiệm hình sự đối với ông Nguyễn Thành Danh. Trong khi đó, bị cáo Trần Thanh Phong bị tuyên phạt 24 tháng tù cho hưởng án treo.

Theo bản án, ông Danh nhận thức rõ hành động của mình khi đó có thể dẫn tới việc bị xử lý, xong vẫn "dám nghĩ dám làm" và không ngại vất vả "vì sức khỏe đồng bào". Trong vụ án này, ông Danh được ghi nhận là "trường hợp khác biệt" đã "không tư lợi" khi nhiều lần kiên quyết từ chối nhận tiền của Công ty Việt Á. Ông cũng nhiều lần cảnh báo cấp dưới tránh sai phạm trong quá trình chống dịch.

Theo nội dung kết luận điều tra và cáo trạng của vụ án, có nhiều người thuộc trung tâm kiểm soát bệnh tật, sở y tế, UBND ở nhiều địa phương có hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến phòng chống dịch bệnh nhưng hành vi không thỏa mãn dấu hiệu cấu thành tội phạm hoặc có dấu hiệu tội phạm nhưng được miễn trách nhiệm hình sự theo Điều 29 BLHS.

Luật sư Cường cho rằng, trong công cuộc đấu tranh phòng chống tham nhũng hiện nay, không ít những cán bộ bị xử lý do "vượt rào", làm trái công vụ, gây thiệt hại đến nhà nước. Tuy nhiên, có rất nhiều trường hợp làm trái công vụ nhưng không vì vụ lợi, mục đích chỉ để làm tốt hơn công việc phải phục vụ đất nước, phục vụ nhân dân. Do đó, khi thực hiện chính sách hình sự, đảng và nhà nước ta cũng có sự phân loại, phân hóa để khuyến khích cán bộ đổi mới sáng tạo, đột phá vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng.

Đó là chủ trương chung của đảng và nhà nước trong công cuộc đổi mới hiện nay. Với tinh thần ấy, ngày 29/9/2023 Chính phủ cũng đã ban hành nghị định số 73/2023/NĐ-CP quy định khuyến khích, bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung.

Theo đó trong quá trình thực hiện công vụ, nhiệm vụ, cán bộ được khuyến khích và bảo vệ phải vì lợi ích quốc gia, dân tộc, cộng đồng, ngành, lĩnh vực, địa phương, cơ quan mà không vì lợi ích cá nhân, lợi ích nhóm, không có động cơ vụ lợi.

Nghị định quy định cán bộ thực hiện đề xuất đổi mới, sáng tạo được đánh giá là hoàn thành thì không bị xử lý trách nhiệm pháp luật. Cán bộ thực hiện đề xuất đổi mới, sáng tạo mà không hoàn thành hoặc chỉ hoàn thành một phần mục tiêu đề ra, nhưng được cơ quan đánh giá đúng chủ trương, động cơ trong sáng, vì lợi ích chung, được loại trừ trách nhiệm pháp luật. Cán bộ thực hiện đề xuất đổi mới mà không hoàn thành hoặc chỉ hoàn thành một phần mục tiêu đề ra và gây thiệt hại, nhưng được cơ quan đánh giá đúng chủ trương, động cơ trong sáng, vì lợi ích chung cũng được loại trừ, miễn hoặc giảm nhẹ trách nhiệm.

Trước đó, tháng 9/2021, Bộ Chính trị ban hành kết luận yêu cầu các cấp ủy, tổ chức Đảng khuyến khích cán bộ có tư duy sáng tạo, cách làm đột phá, tháo gỡ, giải quyết những điểm nghẽn, nút thắt trong cơ chế, chính sách. Việc này tập trung vào những vấn đề chưa được quy định hoặc đã có, nhưng không phù hợp với thực tiễn; mang lại giá trị, hiệu quả thiết thực, tạo được chuyển biến mạnh mẽ, đóng góp tích cực vào sự phát triển chung.

Có thể thấy rằng chính sách pháp luật về quá trình thực hiện nhiệm vụ công vụ của cán bộ liên quan đến đổi mới sáng tạo dám nghĩ dám làm, cách làm đột phá vì lợi ích nhà nước, lợi ích quốc gia, không vụ lợi trong thời gian qua đã có những thay đổi quan trọng. Đây là chính sách pháp luật mới, là tình hình mới là căn cứ để áp dụng điều 29 Bộ luật hình sự miễn trách nhiệm hình sự cho những cán bộ vượt rào gây thiệt hại nhưng không vì vụ lợi.

Đối với ông Danh, hành vi có dấu hiệu tội phạm nên cơ quan điều tra đã khởi tố, tạm giam để tiến hành điều tra, truy tố, xét xử là có căn cứ. Trong suốt quá trình điều tra truy tố xét xử bị cáo này không kêu oan, không khiếu nại các quyết định hành vi tố tụng. Tại phiên tòa sơ thẩm, bị cáo cũng nhận tội nhưng chỉ đề nghị xem xét trách nhiệm pháp lý sao cho phù hợp giữa công và tội và xem xét đến bối cảnh phòng chống dịch bệnh thời điểm đó, luật sư đề nghị miễn trách nhiệm hình sự cho bị cáo.

Về bản chất pháp lý, hành vi của bị cáo này thỏa mãn dấu hiệu cấu thành tội phạm nên việc điều tra truy tố xét xử và thực hiện biện pháp ngăn chặn là tạm giam là có căn cứ.

Quá trình giải quyết vụ án, VKS đề nghị tòa án xét xử bị cáo bằng thời hạn tạm giam, sau đó tiếp tục thay đổi quan điểm luận tội đối với một số bị cáo, trong đó đề nghị miễn trách nhiệm hình sự cho hai bị cáo, trong đó có ông Danh.

Sau khi nghị án, HĐXX quyết định miễn trách nhiệm hình sự đối với ông Danh theo đề nghị của viện kiểm sát và luật sư bào chữa là có căn cứ, đúng pháp luật.

Việc miễn trách nhiệm hình sự đối với bị cáo này là trên tinh thần của đảng và nhà nước về đấu tranh phòng chống tham nhũng, về bảo vệ cán bộ dám nghĩ dám làm theo các Nghị quyết của đảng và Nghị định của chính phủ.

Đây là sự thay đổi của chính sách pháp luật, làm chuyển biến tình hình khiển hành vi của bị cáo không còn nguy hiểm nữa nên căn cứ vào chính sách pháp luật mới, chính sách hình sự, chính sách xét xử hình sự trong thời điểm hiện nay thì việc tòa án miễn trách nhiệm hình sự cho bị cáo này là có căn cứ, thể hiện sự khoan hồng, nhân đạo của pháp luật, khuyến khích cán bộ đổi mới sáng tạo vì lợi ích của quốc gia, của công cộng.

Đồng thời cũng là là tinh thần xuyên suốt trong chính sách hình sự của đảng và nhà nước ta. Trước đó, bộ luật hình sự năm 2015 cũng đã có quy định loại trừ trách nhiệm hình sự đối với một số trường hợp, trong đó có trường hợp rủi ro trong nghiên cứu khoa học, thực hiện theo mệnh lệnh cấp trên...

Chính sách pháp luật ở Việt Nam trong đó có chính sách hình sự luôn luôn hoàn thiện trên cơ sở thực tiễn, điều chỉnh cho phù hợp với thực tiễn để bảo vệ những quan hệ pháp luật quan trọng, chủ yếu, bảo vệ những người cán bộ dám nghĩ dám làm, dám đổi mới sáng tạo vì sự nghiệp chung của đảng và nhà nước, của nhân dân.