Chanh yên hay còn gọi là thanh yên, tên tiếng anh là Citron, là cây ăn quả thuộc chi Cam chanh. Đây là loài bản địa của Ấn Độ, Myanmar và vùng Địa Trung Hải. Tại Việt Nam, cây này được trồng từ Lạng Sơn đến Lâm Đồng.
Cây thanh yên là cây gỗ nhỏ, cao từ 2,5 - 5 m. Hoa thơm, màu trắng pha tím đỏ. Quả ra vào tháng 6, khá to, kích thước (12 - 20) x (8 - 12) cm, màu vàng chanh khi chín, vỏ sần sùi, dày, mùi dịu và thơm; cùi trắng, dịu; thịt quả ít, màu trắng và hơi chua.
Vỏ quả thường dùng làm mứt hoặc lấy tinh dầu và làm thuốc trị ho. Dịch của quả làm thuốc chống nôn, trị giun, chống hoại huyết...
 |
| Chanh yên này do dân trồng nên vỏ không quá sần sùi và kích thước quả to hơn loại quả thu hái từ cây trong rừng. |
 |
| Kích thước lớn, chỉ 5-6 quả đã được một cân. |
Chị Phương Uyên (Lai Châu) cho biết loại chanh này bắt đầu cho thu hoạch khoảng đầu tháng 8 đến cuối tháng 9 Dương lịch là hết. Những quả còn cuối tháng 9 hầu như đều là những quả chín rụng ở gốc.
“Cây này trước đây chỉ mọc trên rừng nhưng mấy năm trở lại đây, nhu cầu thị trường tăng cao, người dân quanh vùng của tôi lên rừng lấy cành già của cây về trồng”, chị nói.
Chị cho biết khu vực chị sinh sống rất nhiều gia đình trồng chanh yên và bán. Hằng năm, đến mùa chanh yên, chị sẽ đi thu gom về chuyển cho các đầu mối ở khắp nơi. Mỗi năm, chị bán được vài chục cân chanh yên.
“Chanh yên trên thị trường có 2 loại: một loại thu hoạch từ cây mọc tự nhiên trong rừng, một loại sẽ thu hoạch từ cây tự trồng. Các quả chanh thu hoạch trong rừng quả sẽ nhỏ hơn, cùi ăn rất đắng, vỏ bên ngoài xù xì và xấu hơn. Còn loại quả từ cây của dân trồng thì cùi sẽ ngọt hơn và quả cũng to hơn, chỉ 5-6 quả đã được 1 kg. Giá bán của chúng ngang nhau”, chị chia sẻ.
Với loại quả trồng, người dân quanh vùng thường bổ ra ăn, còn lại sẽ đem ngâm mật ong và bán. Quả chanh yên rừng ít ai ăn được vì vỏ của chúng dày và khá đắng, họ thường thu hoạch về để bán và ngâm mật ong trị ho vào mùa lạnh.
 |
| Lúc chín, chanh yên rừng có màu vàng. |
Cũng bán chanh yên, chị Thương – một người bán online, cho biết loại chanh này mọc tự nhiên, hoang dã tại Quỳ Hợp, Nghệ An đợt này đang vào mùa. Vì là loại chanh rừng nên không có nhiều, chị phải đi gom từng nhà và gửi xe cho khách đặt mua.
“Giá bán loại chanh này dao động từ 40.000 – 45.000 đồng/kg, tùy vào số lượng mua. Khách nhận hàng về lấy khăn vải mềm cọ sạch rồi ngâm, rửa với nước sạch. Mỗi gia đình chỉ nên mua từ 2-3kg ngâm mật ong/đường phèn hoặc muối biển”, chị rao bán.
Trên thị trường, chanh yên còn có người rao bán với giá dao động từ 75.000 - 90.000 đồng/kg.
 |
| Có những người rao bán chanh yên rừng lên đến 90.000 đồng/kg. |
Dù giá đắt đỏ, nhiều chị em vẫn lùng mua về làm mứt hay để ngâm mật ong trị ho cho cả gia đình. Có người sử dụng loại quả này để làm đẹp như ép tinh dầu dưỡng tóc, dưỡng da, trị mụn…
“Quả thật, năm nay có người bạn đăng gom mua chung chanh yên với giá rẻ, tôi mới biết đến loại chanh này. Nghe nhiều chị em mà tôi quen biết đều khen loại chanh này có mùi thơm rất bền và đậm, hàm lượng tinh dầu cao, để ngâm mật ong điều trị ho rất tốt nên tôi cũng tìm mua nhưng hỏi mấy nơi đều báo hết mùa”, chị Thanh Mỹ (trú tại Pháo Đài Láng, Đống Đa, Hà Nội) cho hay.
Còn chị Thùy Dung (Cầu Giấy, Hà Nội) thì cho biết cũng sử dụng loại quả này để ngâm mật ong điều trị ho cho con được 2 năm nay. Bản thân chị tự cảm nhận thấy hiệu quả nên năm nào cũng mua khoảng 2kg về ngâm mật ong.
Theo Anh Thư/Dân Việt