ĐBQH Lê Quân: Điều chỉnh chính sách giúp học sinh nghèo học ĐH chất lượng cao

Thảo luận tại kỳ họp thứ nhất, Quốc hội khóa XV sáng 25/7, đại biểu Quốc hội Lê Quân (Đoàn đại biểu Quốc hội tại tỉnh Cà Mau) - Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, chính sách học phí đại học hiện nay có nhiều bất cập, dẫn đến hệ lụy là chất lượng đào tạo giảm sút. Do đó, cần điều chỉnh chính sách học phí đảm bảo tính đúng, tính đủ, đi liền với hoàn thiện chính sách hỗ trợ sinh viên có hoàn cảnh khó khăn, học tốt.

Trao đổi với PV Báo Tri thức và Cuộc sống, ông Lê Quân nhấn mạnh: “Hiện nay, chính sách học phí thấp, nhưng lại chưa tạo điều kiện cho sinh viên nghèo tiếp cận các chương trình đại học chất lượng”.

- Học phí thấp, bằng khoảng 1/4 mức tiền lương tối thiểu (khoảng 1 triệu đồng/tháng, 10 tháng), trong khi ngân sách nhà nước lại hạn chế và đang có xu hướng cắt giảm gây áp lực cho các trường thiếu kinh phí để hoạt động và nâng cao chất lượng.

Các trường muốn thu học phí cao phải tự chủ và không nhận ngân sách nữa. Do đó, nguồn thu chủ yếu của các trường sẽ là học phí.

Đến nay, hầu hết các đại học top 1 và top 2 đã triển khai tự chủ. Mức thu học vì rất nhiều trường và chương trình đào tạo tốt đã vượt nhiều lần so với mức sàn, vượt mức 20 triệu/năm.

Trong khi đó, quy định về miễn giảm học phí, học bổng cho đối tượng chính sách, hộ nghèo, cận nghèo và chính sách tín dụng vay học tập, hoặc việc triển khai trích học phí lập quỹ học bổng vẫn đang thiếu hành lang pháp lý.

Hiện Chính phủ mới đang tập trung xây dựng mức sàn học phí mới; mà chưa chú trọng sửa chính sách về miễn giảm học phí, học bổng, vay vốn.

Như vậy, học phí đại học đang tăng nhanh, nhưng cơ hội theo học các trường chất lượng cho sinh viên nghèo có học lực khá, giỏi bị thu hẹp. Đây chính là bất cập phải giải quyết, quan trọng hơn việc bàn thảo học phí nên cao hay nên thấp.

Ngoài ra, rất nhiều ngành đào tạo tài năng, đào tạo khoa học cơ bản khó tuyển sinh có nguy cơ ít được quan tâm đầu tư vì hiệu quả thấp nhìn từ góc độ tài chính. Ví dụ như các ngành sư phạm, cử nhân toán, vật lý, văn học,… Nhà nước cần có chính sách ưu tiên đầu tư cho những ngành này để thu hút học sinh giỏi nhờ miễn giảm học phí và học bổng.

Tôi đã phát biểu ở Quốc hội bao gồm đủ các ý. Cụ thể, một là học phí tính theo đúng định mức kinh tế kỹ thuật; hai cần có chính sách để hỗ trợ học sinh nghèo, học lực khá giỏi được học đại học tốt; ba là nhà nước nên ưu tiên đầu tư cho giáo dục đại học chứ không nên cắt đầu tư, dồn áp lực tự chủ tài chính lên học phí.

- Trong bối cảnh hiện nay, ngân sách nhà nước đầu tư cho đào tạo đại học rất hạn chế. Hầu hết các trường đại học Việt Nam phải chờ vào học phí để chi cho hoạt động. Do trần học phí thấp, nên rất nhiều trường đang cố tăng thu bằng cách tăng quy mô đào tạo. Hệ lụy là chất lượng đào tạo giảm sút. Trong khi thực tế hiện nay, hầu như học sinh cứ có nhu cầu là đỗ đại học.

Hệ thống giáo dục phân tầng. Bên cạnh một tỷ lệ học sinh vào học đại học, còn phần lớn học sinh vào học nghề để có việc làm tốt.

Có hai công cụ chính để sang lọc học sinh vào đại học. Công cụ chính là tuyển sinh. Học sinh phải đáp ứnh yêu cầu về năng lực mới được nhập học.

Bên cạnh đó, công cụ tài chính qua học phí cao cũng được dùng phổ biến.

Hầu hết các chương trình chất lượng cao sẽ áp dụng cơ cấu: đóng toàn bộ học phí, miễn 100% học phí, giảm học phí, cấp học bổng. Như vậy, học phí cao nhưng không cào bằng.

Học sinh có hoàn cảnh khó khăn nhưng phải đáp ứng yêu cầu về năng lực thì được hỗ trợ tài chính để nhập học. Học phí thu được khi tiếp nhận học sinh nghèo đến từ nguồn học phí của các sinh viên khác đóng, từ nguồn tài trợ, từ chính sách an sinh của nhà nước.

Ở Mỹ, Úc… học phí đại học cao là rào cản khá quan trọng với người học. Học phí là công cụ tài chính để phân luồng học sinh. Học phí cao đẳng và học nghề thường thấp do được nhà nước tài trợ. Hầu hết sinh viên Mỹ vay nợ trong quá trình học. Sinh viên chịu áp lực tự cân đối tài chính khi học đại học. Qua đó sinh viên có trách nhiệm hơn, nỗ lực học tập hơn và hội nhập xã hội tốt hơn.

Trong 3 năm qua, học phí rất nhiều đại học top trên khi tự chủ đã tăng rất nhanh. Và do nhu cầu xã hội cần nhân lực kỹ năng nghề lớn; do đó rất nhiều học sinh đã chọn học cao đẳng để dễ có việc và đi làm thay vì vào đại học bởi lý do học phí.

- Để tạo điều kiện tiếp cận đại học tốt cho học sinh nghèo, Nhà nước cần có chính sách:

Đầu tư cho các chương trình đào tạo tài năng, các chương trình đào tạo khoa học cơ bản, các ngành xã hội có nhu cầu nhưng khó tuyển sinh… Các chương trình này được miễn giảm học phí hoặc được cấp học bổng.

Cấp bù học phí cho con em gia đình chính sách, hộ nghèo, cận nghèo có học lực đáp ứng chuẩn chất lượng.

Cho sinh viên vay vốn không bảo lãnh. Mức vay đủ để đóng học phí và chi phí sinh hoạt. Đây là quỹ đầu tư cho an sinh và tạo việc làm.

- Theo thông lệ quốc tế, học phí thường dùng để chi trả tiền lương cho giảng viên. Mức học phí thường được các tổ chức kiểm định xác định dựa trên thu nhập của sinh viên tốt nghiệp.

Như vậy, mức trần học phí hiện nay của Việt Nam chỉ bằng 1/4 mức tiền lương tối thiểu ở khu vực thành thị. Với mức học phí như hiện nay, chúng ta chỉ đủ trả tiền lương cơ bản ở mức thấp cho một giảng viên giỏi.

Để xác định học phí, các trường đại học cần xây dựng định mức kinh tế kỹ thuật của từng ngành đào tạo, đảm bảo thu đủ bù chi. Định mức kinh tế kỹ thuật phải được cấp có thẩm quyền phê duyệt, được kiểm toán.

- Tại Đại học Quốc gia Hà Nội hiện đang định hướng chính sách học phí ra sao, thưa ông?

- Đại học Quốc gia Hà Nội chú trọng chất lượng. Do đó thu hút được người học giỏi và nâng cao chất lượng đào tạo là mục tiêu. Học phí trong Đại học Quốc gia Hà Nội cũng sẽ khá đa dạng.

Với phần lớn các chương trình tài năng, khoa học cơ bản, sư phạm thì học phí thấp, gắn với học bổng để thu hút học sinh giỏi.

Với những chương trình chất lượng cao và quốc tế thì đề xuất cho phép thu học phí đúng định mức kinh tế kỹ thuật, có tính đến quỹ học bổng cho học sinh nghèo học tốt.

Trong bối cảnh ngân sách hạn hẹn, Đại học Quốc gia Hà Nội có cơ chế điều phối một phần nguồn thu từ các chương trình xã hội có nhu cầu cao để tăng suất đầu tư cho các chương trình đào tạo tài năng, ngành khoa học cơ bản, ngành xã hội có nhu cầu nhưng khó tuyển sinh.