Bỏ cấp huyện, quy trình sửa đổi Hiến pháp thế nào?

Trong đó nhấn mạnh về việc tiếp tục sắp xếp, xây dựng đề án bỏ cấp hành chính trung gian (cấp huyện); xây dựng phương án tiếp tục sắp xếp cấp xã phù hợp với mô hình tổ chức mới, đề xuất tổ chức bộ máy, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của cấp xã.

Làm rõ mối quan hệ công tác giữa các cấp chính quyền địa phương (giữa cấp tỉnh và cấp xã); mối quan hệ công tác theo ngành dọc từ Trung ương đến cấp xã, bảo đảm hoạt động thuận lợi, đồng bộ, liên thông, hiệu lực, hiệu quả.

Do đó, việc đặt vấn đề nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Hiến pháp là hết sức cấp thiết, vừa tạo cơ sở hiến định vững chắc để tiếp tục tiến hành cách mạng về tinh gọn bộ máy vừa bảo đảm tính tối cao của Hiến pháp.

Tiến sĩ, Luật sư Đặng Văn Cường, Trưởng Văn phòng Luật sư Chính Pháp cho rằng, tổ chức bộ máy nhà nước, sắp xếp đơn vị hành chính là hoạt động tổ chức quyền lực nhà nước, trường hợp không tổ chức đơn vị hành chính cấp quận huyện phải sửa hiến pháp hiện hành.

Hiến pháp là đạo luật gốc do Quốc hội ban hành có giá trị pháp lý cao nhất trong hệ thống pháp luật Việt Nam, quy định những vấn đề cơ bản nhất về chủ quyền quốc gia, chế độ chính trị, chính sách kinh tế, xã hội; quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân; tổ chức và hoạt động của các cơ quan nhà nước.

Không chỉ có Việt Nam mà các quốc gia đều quy định Hiến pháp là đạo luật gốc do cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất (quốc Hội, Nghị viện) ban hành, quy định những vấn đề cơ bản nhất, là cơ sở để thể chế hóa thành các văn bản luật do nhà nước tổ chức thực hiện.

Theo luật sư Cường, sau khi khi sửa hiến pháp sẽ sửa luật tổ chức chính quyền địa phương và các văn bản pháp luật khác có liên quan ví dụ như luật tổ chức tòa án, luật tổ chức viện kiểm sát, luật tổ chức cơ quan điều tra, luật thi hành án dân sự... Để quy định lại về cơ cấu tổ chức bộ máy chính quyền địa phương cũng như các cơ quan chức năng cho phù hợp với chủ trương đường lối của Đảng trong tình hình mới, đảm bảo bộ máy Nhà nước được vận hành một cách có hiệu quả, hiệu lực để đạt được mục tiêu kinh tế xã hội mà Trung ương đã đề ra.

Căn cứ vào hoàn cảnh lịch sử, điều kiện kinh tế xã hội ở mỗi thời kỳ, thời điểm lịch sử có khác nhau nên Hiến pháp Việt Nam liên tục có sửa đổi, bổ sung. Tính từ khi thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa tháng 8/1945 đến nay, Việt Nam đã trải qua 5 bản Hiến pháp (1945,1959, 1980, 1992 và 2013). Hiện nay việc tổ chức bộ máy nhà nước, tổ chức chính quyền địa phương đang thực hiện theo Hiến pháp ban hành năm 2013.

Điều 110, Hiến pháp năm 2013 quy định các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được phân định như sau: “Nước chia thành tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; Tỉnh chia thành huyện, thị xã và thành phố thuộc tỉnh; thành phố trực thuộc trung ương chia thành quận, huyện, thị xã và đơn vị hành chính tương đương; Huyện chia thành xã, thị trấn; thị xã và thành phố thuộc tỉnh chia thành phường và xã; quận chia thành phường. Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập.” Việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính phải lấy ý kiến Nhân dân địa phương và theo trình tự, thủ tục do luật định.

Điều 1, Luật tổ chức chính quyền địa phương 2025 cũng quy định: “Đơn vị hành chính quy định: Đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm có:Tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là cấp tỉnh); Huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là cấp huyện); Xã, phường, thị trấn (sau đây gọi chung là cấp xã); Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quyết định thành lập.”

Có nhiều ý kiến đề xuất từ trung ương về việc đơn vị hành chính ở địa phương tổ chức thành 2 cấp là cấp tỉnh và cấp xã, không tổ chức chính quyền địa phương cấp huyện. Nếu quan điểm này được trung ương đồng thuận thông qua thì phải sửa đổi Hiến pháp và sửa đổi luật tổ chức chính quyền địa phương và một số văn bản pháp luật khác có liên quan.

Việc sửa đổi Hiến pháp sẽ căn cứ vào quy định tại điều 120 hiến pháp 2013. Cụ thể như sau: “Chủ tịch nước, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ hoặc ít nhất một phần ba tổng số đại biểu Quốc hội có quyền đề nghị làm Hiến pháp, sửa đổi Hiến pháp. Quốc hội quyết định việc làm Hiến pháp, sửa đổi Hiến pháp khi có ít nhất hai phần ba tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành.

Quốc hội thành lập Ủy ban dự thảo Hiến pháp. Thành phần, số lượng thành viên, nhiệm vụ và quyền hạn của Ủy ban dự thảo Hiến pháp do Quốc hội quyết định theo đề nghị của Ủy ban thường vụ Quốc hội.

Ủy ban dự thảo Hiến pháp soạn thảo, tổ chức lấy ý kiến Nhân dân và trình Quốc hội dự thảo Hiến pháp.

Hiến pháp được thông qua khi có ít nhất hai phần ba tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành. Việc trưng cầu ý dân về Hiến pháp do Quốc hội quyết định. Thời hạn công bố, thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp do Quốc hội quyết định.”.

Theo luật sư Cường, tinh gọn bộ máy, sắp xếp lại các cơ quan nhà nước là một chủ trương hoàn toàn đúng đắn và cần phải được tổ chức thực hiện ngay để đáp ứng đòi hỏi của xã hội, của công cuộc đổi mới ở Việt Nam hiện nay. Không chỉ có Việt Nam, rất nhiều các quốc gia trên thế giới cũng thường xuyên tinh giản biên chế, cơ cấu sắp xếp lại bộ máy nhà nước cho phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế xã hội, các mục tiêu về kinh tế xã hội trong tình hình mới.

Theo thống kê thì có tới 70% ngân sách dùng để chi trả tiền lương cho người hưởng lương trong bộ máy nhà nước, điều này là không hợp lý và không có quốc gia nào lại có mức chi tiêu lớn đến thế. Để có động lực phát triển kinh tế xã hội, để khơi thông các nguồn lực thì việc tinh gọn bộ máy là cần thiết. Kết quả có thể nhìn thấy ngay là khi chúng ta bắt đầu thực hiện tinh gọn đã tính toán được phần nào số tiền tiết kiệm được để miễn học phí cho toàn bộ học sinh phổ thông hệ công lập. Đây là một chủ trương đúng đắn và bước đầu đã nhìn thấy những hiệu quả.

Trước đây các hoạt động hành chính nhà nước đều thủ công, hệ thống giao thông không phát triển, việc đi lại khó khăn việc phân chia đơn vị địa giới hành chính để quản lý là cần thiết và phù hợp với điều kiện lịch sử. Tuy nhiên, đến nay hệ thống giao thông đã phát triển, các phương tiện điện tử kết nối internet giúp việc liên lạc, thông tin thuận tiện hơn rất nhiều so với trước đây. Việc ứng dụng công nghệ khoa học vào quản lý cũng như vào các thủ tục hành chính pháp lý ngày càng nhanh hơn, nhiều hơn và đồng thời cũng giảm thiểu sức lao động thủ công.

Chính vì vậy không có lý do gì để duy trì một đơn vị hành chính nhỏ với nhiều người làm việc. Sự phát triển tự động hóa, công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo và những tiến bộ của khoa học khiến cho công tác quản lý trở nên dễ dàng hơn, cần ít nhân lực hơn và quản lý được nhiều hơn. Do đó, không chỉ lĩnh vực quản lý nhà nước và các lĩnh vực khác trong đời sống xã hội đều cần ít lao động hơn, khi ứng dụng công nghệ vào thì hiệu quả lao động sẽ tăng cao, năng suất lao động sẽ nâng lên. Những địa giới hành chính nhỏ trước đây với lực lượng cán bộ quản lý nhiều đang không còn phù hợp với tình hình mới.

Để phát triển xã hội thì phải phát triển lực lượng sản xuất, trong đó có người lao động và công cụ lao động. Khi người lao động có chất lượng, có khả năng đáp ứng nhu cầu công việc và công cụ lao động hiện đại, tiên tiến, ngày nay là trí tuệ nhân tạo, là tự động hóa và ứng dụng công nghệ thông tin thì lực lượng sản xuất đương nhiên sẽ phát triển kéo theo là sẽ phát triển quan hệ sản xuất giúp cho xã hội phát triển và văn minh hơn.

Để quản lý xã hội tốt, có hiệu quả đòi hỏi bộ máy nhà nước phải tinh giản, phải khoa học và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo và các thành tựu của khoa học kỹ thuật

Nếu cứ để bộ máy cồng kềnh như vậy, chi phí công lớn, sự phát triển của xã hội sẽ không nhanh, không kịp, sẽ trở nên ngày càng lạc hậu so với các quốc gia trên thế giới và khu vực... Việt Nam cũng đã nhiều lần giảm biên chế, tổ chức lại bộ máy nhà nước nhưng chủ yếu là nhỏ lẻ, chưa đồng bộ và thiếu hiệu quả. Lần này, Trung ương đã quyết liệt, kiên quyết đổi mới trong công tác quản lý, tinh gọn bộ máy nhà nước như một cuộc cách mạng về kiến trúc thượng tầng, làm cơ sở để xây dựng Chính phủ điện tử, bộ máy chính quyền tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế xã hội trong thời đại mới.

Đồng thời với việc tinh gọn bộ máy nhà nước, sắp xếp lại đơn vị hành chính vấn đề tạo ra môi trường đầu tư lành mạnh, thu hút đầu tư, tăng cường quản lý xã hội bằng khoa học công nghệ, thúc đẩy các ngành công nghiệp mũi nhọn, tăng cường đào tạo nhân lực có chất lượng cao, thu hút nhân tài để phát triển lực lượng sản xuất là những nhiệm vụ quan trọng sẽ được triển khai đồng thời và kiên quyết trong một thời gian dài tới đây

“Cá nhân tôi tin tưởng rằng với sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, với những chủ trương đúng đắn và quyết tâm như hiện nay thì đất nước ta sẽ bước vào kỷ nguyên mới với đầy đủ những tiềm lực và năng lực, nhiều triển vọng để đất nước vươn mình trở thành nước công nghiệp có thu nhập cao, có nền quốc phòng vững mạnh, xã hội phát triển ổn định, thực sự công bằng, dân chủ và văn minh”, luật sư Cường nói.