Trong khoa cử Nho học thời xưa, hàng hà sa số sĩ tử tham dự để mong được tên ghi bảng vàng, vinh quy bái tổ, làm nức tiếng bản thân, dòng họ và bản quán. Còn gì hơn việc được nằm trong hàng tam khôi, được giành ngôi vị
trạng nguyên. Thế nên mới có chuyện, nhiều người ngoài sức học, ngoài sự chăm chỉ cần cù, còn cầu may ở cả tâm linh, huyền bí, ở việc tìm ngôi đất tốt để phát nghiệp, như trường hợp trạng nguyên Nguyễn Đức Lượng chẳng hạn.
Cả nhà khoa bảng thơm danh
Theo ghi chép trong Đại Việt đỉnh khiết lịch triều đăng khoa lục, nhà Nguyễn Đức Lượng có tới “ba đời đăng khoa”, điều ấy đáng để đời sau ngưỡng mộ. Ba đời đăng khoa ấy, khởi phát từ cha của Nguyễn Đức Lượng mà nối tiếp thành dòng.
Trong
Đại Việt sử ký toàn thư, bảng vàng ghi tên trạng nguyên họ Nguyễn là vào đời vua Lê Tương Dực, nhằm năm Giáp Tuất (1514): “Tháng 3, thi Hội các sĩ nhân trong nước. Bấy giờ, người dự thi là 5700 người. Lấy đỗ bọn Nguyễn Bỉnh Đức (Bỉnh Đức trước tên là Giới, sau đổi thành Ninh Chỉ, sau lại đổi là Ninh Bang, người phường Thịnh Quang, huyện Quảng Đức, thi Đình đỗ đồng
tiến sĩ xuất thân, triều Mạc làm quan đến thượng thư thiếu sư Liêm quận công, gồm 43 người.
 |
| Trường thi Hương. |
Mùa hạ, tháng 4, ngày 27, vua thân hành ngự điện ra đầu bài văn sách hỏi về nhân tài. Sai Tả bình chương quân quốc trọng sự nhập nội kiểm hiệu thượng tướng thái uý Lương quốc công Lê Phụ, Lại bộ thượng thư tri Chiêu Văn quán Tú lâm cục Đàm Thận Huy, Công bộ hữu thị lang Lê Tán Tương, Thiếu bảo Lại bộ thượng thư Do Lễ bá Nguyễn Bá Thuyên, Hộ bộ thượng thư tri Chiêu Văn quán Tú lâm cục Cẩn Lễ nam Đoàn Mậu, Thiếu báo Lễ bộ thượng thư Đông các đại học sĩ kiêm Quốc tử giám tế tửu tri kinh diên sự Đôn Thư bá Lê Tung, Hình bộ thượng thư Đông các đại học sĩ nhập thị kinh diên Đỗ Nhạc chia nhau trông coi việc thi. Cho bọn Nguyễn Đức Lượng, Nguyễn Chiêu Huấn, Hoàng Minh Tá 3 người đỗ đệ nhất giáp tiến sĩ cập đệ; bọn Nguyễn Vu 20 người đỗ đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân; bọn Nguyễn Bỉnh Di 20 người đỗ đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân. Tháng 5, có chiếu cho các tiến sĩ mới là bọn Nguyễn Đức Lượng vào điện Thiên Quang làm bài ứng chế, vua sai làm bài Thiên Quang điện ký”.
Nguyễn Đức Lượng khi thi Hội đỗ Đệ nhất giáp tiến sĩ cập đệ đệ nhất danh, tương đương ngôi vị trạng nguyên. Lúc ấy ông đã 50 tuổi, được vua Lê Tương Dực đổi tên cho, “trước tên là Hề, ngự bút cải là Đức Lượng” (Trích Đại Việt đỉnh khiết lịch triều đăng khoa lục).
Lại nói về dòng dõi ba đời khoa bảng nhà Nguyễn Đức Lượng, bản quán của ông ở đất xã Canh Hoạch, huyện Thanh Oai, phủ Ứng Thiên, trấn Sơn Nam, nay thuộc xã Dân Hòa huyện Thanh Oai, thành phố Hà Nội. Trong Tam khôi bị lục của Hồ Ngu Thụy cho hay về ba đời khoa bảng nhà ông: “Cha là Bá Ký, con là Khuông Lễ, em họ là Nguyễn Thuật, ba đời liên tiếp đỗ cao. Bá Ký đỗ tiến sĩ khoa Quý Mùi niên hiệu Quang Thuận, làm đến Lại bộ Thượng thư. Khuông Lễ đỗ tiến sĩ khoa Ất Mùi niên hiệu Đại Chính nhà Mạc, làm đến chức Tự Khanh, chết dọc đường trong lúc đi sứ Tàu, tặng Hữu Thị Lang. Nguyễn Thuật đỗ tiến sĩ khoa Ất Mùi niên hiệu Đoan Khánh, làm đến Ngự sử”. Vậy là cha, em, con của Đức Lượng đều nhằm năm Mùi mà đỗ cả.
Ngoài ra, Nguyễn Đức Lượng còn có người cháu là con của em gái cũng đỗ Đệ nhất giáp tiến sĩ cập đệ đệ nhất danh như mình, đó là trạng nguyên Nguyễn Thiến (1495 - 1557), đỗ đại khoa năm Nhâm Thìn (1532), niên hiệu Đại Chính năm thứ ba triều vua Mạc Thái Tông (Mạc Đăng Doanh) khi được 38 tuổi. Ban đầu Nguyễn Thiến làm quan nhà Mạc, kinh qua nhiều chức vụ như Lại bộ Thượng thư, Ngự sử đài đô ngự sử, Đông các đại học sĩ, Nhập thị kinh diên, tước Thư quận công. Sau thấy Mạc Phúc Nguyên u mê, ông bèn cùng Phụng Quốc công Lê Bá Ly xin quy thuận nhà Lê Trung hưng, được giữ nguyên chức tước, đảm trách việc tuyển bổ quan lại cho nhà Lê Trung hưng trong suốt 8 năm. Ở đây, có điều đáng chú ý về người mẹ của Nguyễn Thiến, cũng là em gái của trạng nguyên Nguyễn Đức Lượng.
Tấm thân trong đổi lấy bảng vàng
Chính từ sự hi sinh của người em gái Nguyễn Đức Lượng, tức mẹ của Nguyễn Thiến, hoặc chăng vì nhà ông có phúc, mà đời truyền nhờ thế Đức Lượng mới đỗ trạng nguyên. Điều này, trong Đăng khoa lục sưu giảng còn ghi lại.
 |
| Tiến sĩ Vinh quy bái tổ. |
Theo đó, buổi ấy Nguyễn Đức Lượng tuổi đã cao, sắp ngũ tuần rồi, mà chưa đỗ đạt gì, đường khoa hoạn không thấy hanh thông, sáng sủa. Ông bèn mời một thầy địa lý người phương Bắc về nuôi để tìm giúp cho một ngôi đất phát về khoa cử. Thầy địa lý đi tìm khắp nơi trong vùng, nhưng phải tròn một năm sau mới tìm được ngôi đất ưng ý cho ông, nhưng lại chưa tìm được ngày táng, nên phải đợi thời gian thích hợp. Gần ngôi đất ấy là khu chợ lớn, có một người đàn ông bị điên, lại mắc bệnh cùi (bệnh phong, bệnh hủi), hay lân la quanh chợ xin ăn. Việc từ đây mà mới năm bảy đường oái oăm.
Trước ngày táng
mộ tổ nửa tháng của nhà Nguyễn Đức Lượng vào ngôi đất đã định, thì người ăn xin điên ấy lại dựng chiếc lều ngay đúng chỗ ngôi đất đã chọn của Nguyễn Đức Lượng. Đuổi hắn cũng không đi, cho tiền gạo, dỗ dành, quát nạt nặng nhẹ hắn cũng chẳng chịu. Nguyễn Đức Lượng bèn nói:
- Tôi sẽ cho anh ruộng đất, nhà cửa, để anh đi chỗ khác, chả hơn lại ở chỗ này mà suốt đời ăn xin. Vả lại, tôi nuôi thầy tìm đất đã hơn một năm, nay sắp đem hài cốt tổ tiên táng đúng chỗ này, mà anh làm như vậy hóa ra chẳng thiệt thòi cho tôi lắm sao?
Nhưng khổ nỗi, người điên ấy lại có tính cố chấp, khăng khăng không chịu nghe lời ngọt nhạt của Nguyễn Đức Lượng. Bấy giờ, ông có người em gái tuổi đã cập kê, nhan sắc đáng để bọn nam nhi ao ước, nổi tiếng khắp vùng bởi hương sắc mà lại chưa lấy chồng, còn đang đợi người xứng đôi vừa lứa đến rước đi. Người điên ăn xin ấy cũng biết tới tiếng tăm của cô. Dù là kẻ phong hủi, nhưng cũng là đàn ông như bao người khác. Hắn mới nói:
- Ông có cô em gái xinh đẹp, nếu cho tôi được giao hoan một lần, thì chẳng cần tiền bạc, nhà cửa hay ruộng vườn gì, tôi sẽ rút lều đi ngay.
Nghe hắn nói thế, Nguyễn Đức Lượng bất ngờ lắm, không ngờ kẻ điên, lại rơ ráy ngần ấy như hắn mà dám nói ra ước muốn không tưởng. Nhưng lại nghĩ đất tốt sắp đến ngày táng rồi, mà việc cứ đình lại mãi thế này không biết làm sao, ông bèn khất với người điên ăn xin về hỏi ý kiến em gái.
Về nhà, sau bao hồi suy nghĩ, ông không đành lòng nói cho em biết. Nhưng ngày hợp táng đã gần kề, mà kẻ điên vẫn cắm lều ở ngôi đất ấy không chịu rời đi. Chẳng biết làm cách nào hay hơn, một đêm khuya, Nguyễn Đức Lượng bèn gọi cô em gái lại, bảo:
- Nay anh sắp làm ngôi đất mà thằng cùi đó lại cố chấp một mực không nghe, cho của nả gì hắn cũng không nhận mà chuyển đi. Lại muốn chuyện ấy, ý em thế nào nói cho anh biết?
Người em nghe anh tâm sự, lấy làm thông cảm lắm, sau một lúc lâu tư lự, mới nói:
- Nếu vì việc ấy mà được hồn phách của cha được yên, danh tiếng, khoa hoạn của anh được thành, thì anh bảo sao, em xin nghe làm vậy. Tấm thân giữ vàng, gìn ngọc này em cần gì phải tiếc nữa.
Đến ngày hôm sau, cô em gái tắm rửa sạch sẽ, chờ đêm khuya, liền một thân một mình đi đến nơi người điên ấy đang cắm lều ngủ, rồi nằm chung với hắn, tỏ bày sự thể. Hai người vừa quan hệ được một lát, người điên liền bị thượng mã phong, chết ngay trên bụng cô gái ấy. Người em gái sợ quá, liền đẩy luôn người điên xuống đất, hớt hải chạy về báo với Nguyễn Đức Lượng để ngày mai đến khiêng đi chôn chỗ khác. Nhưng nào ngờ, chỉ trong một đêm, xác người điên đã được mối đùn lên lấp kín thành mộ đúng ngay ngôi đất đã chọn của nhà họ Nguyễn.
Ngôi đất mà nhà Nguyễn Đức Lượng bao lâu nay tìm kiếm, theo Đăng khoa lục sưu giảng, có hình hỏa tinh lớn nở miệng, trước mặt có con sông chia làm ba nhánh. Bên kia bờ sông chỗ hỏa tinh mở miệng, thì mộ của người điên chết ở ngay phía trên. Đức Lượng thấy mối đã đùn thành mộ, nghĩ đấy là mệnh trời đã định, không biết phải làm thế nào cho phải. Đào mộ người điên lên táng chỗ khác lại trái mệnh trời. Thầy địa lý phương Bắc sau khi quan sát thế đất mới bảo rằng: ở phía bên dưới phần mộ mối đùn ấy, còn có huyệt thừa khí, tôi sẽ táng cho ông.
Kể từ khi táng
hài cốt của cha vào bên cạnh mộ người điên chết, sức học của Nguyễn Đức Lượng cũng ngày một tấn tới. Đến khoa thi năm Giáp Tuất (1514) đời vua Lê Tương Dực, Nguyễn Đức Lượng được ghi danh đại khoa, đứng đầu bảng vàng. Còn người em gái của ông thì mang thai sau cái đêm hoa nguyệt với người điên, đẻ được người con trai, đặt tên là Nguyễn Thiến có tư chất thông minh, được Đức Lượng thương yêu, chăm sóc như con đẻ, dạy dỗ thấu đáo. Sau này đến thời nhà Mạc, Thiến đỗ đại khoa như người bác của mình, người đời cho rằng chính là phát từ ngôi mộ người cha điên chưa kịp nhìn mặt của Thiến. Lại mới nhân chuyện đỗ đạt ấy mà gọi Nguyễn Đức Lượng và Nguyễn Thiến là trạng cậu, trạng cháu. Vậy là, học vị trạng nguyên của Nguyễn Đức Lượng có sự dự phần của hương sắc người em gái mà nên.
TIN BÀI LIÊN QUAN
BÀI ĐANG ĐỌC NHIỀU
Trần Đình Ba