Quá nhiệt động cơ ôtô mùa hè, nguyên nhân và cách phòng tránh

Mùa hè nắng nóng không chỉ khiến con người mệt mỏi mà còn là “ác mộng” đối với những chiếc ôtô. Trong điều kiện nhiệt độ ngoài trời thường xuyên vượt ngưỡng 38–40°C, động cơ ôtô rất dễ bị quá nhiệt nếu hệ thống làm mát không đảm bảo. Đã có không ít trường hợp xe chết máy giữa đường hoặc bốc khói do người dùng chủ quan, bỏ qua những dấu hiệu cảnh báo. Sau đây là 5 nguyên nhân phổ biến nhất khiến động cơ ôtô quá tải nhiệt trong mùa hè – điều mà bất cứ tài xế nào cũng cần nắm rõ để phòng tránh.

Khi động cơ ôtô bị quá nhiệt, biểu hiện đầu tiên thường thấy là đèn cảnh báo nhiệt độ bật sáng trên bảng điều khiển, kèm theo kim đồng hồ nhiệt độ tiến sát hoặc vượt qua vùng đỏ nguy hiểm. Trên các dòng xe đời cũ, hiện tượng bốc hơi nước hoặc khói từ khoang máy là dấu hiệu rõ ràng cho thấy hệ thống làm mát đang gặp vấn đề nghiêm trọng. Nếu tiếp tục vận hành trong điều kiện đó, không chỉ hiệu suất của xe bị giảm mà nguy cơ hỏng hóc nặng như vỡ lốc máy, cong tay biên hay chảy dầu động cơ là hoàn toàn có thể xảy ra.

Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất là nước làm mát bị hao hụt. Loại dung dịch này có vai trò hấp thụ và truyền nhiệt từ động cơ ra két làm mát. Theo thời gian, nước làm mát có thể bốc hơi hoặc rò rỉ qua các mối nối, van, ống cao su mà không để lại dấu vết rõ ràng. Nhiều chủ xe thường chỉ phát hiện khi động cơ đã bắt đầu nóng lên bất thường. Theo khuyến cáo của các hãng, nước làm mát nên được thay sau mỗi 40.000 – 160.000 km tùy dòng xe, song ở điều kiện nắng nóng hoặc đường dốc đèo, người dùng nên kiểm tra thường xuyên hơn.

Quạt tản nhiệt là một trong những bộ phận quan trọng bậc nhất trong hệ thống làm mát động cơ ôtô. Chức năng chính của nó là hút không khí từ bên ngoài và thổi qua két nước nhằm giúp hạ nhiệt nước làm mát khi động cơ vận hành. Trên nhiều mẫu xe hiện đại, quạt này hoạt động tự động thông qua cảm biến nhiệt độ hoặc tín hiệu từ bộ điều khiển trung tâm ECU.

Tuy nhiên, nếu quạt tản nhiệt gặp sự cố như cầu chì cháy, rơ-le hỏng, mạch điện đứt gãy hoặc cảm biến lỗi toàn bộ quá trình làm mát sẽ bị gián đoạn. Điều này đặc biệt nguy hiểm trong những điều kiện xe phải dừng lâu, kẹt xe hoặc di chuyển chậm giữa thời tiết nắng nóng, khi không có luồng gió tự nhiên hỗ trợ làm mát két nước.

Không ít trường hợp xe bị quá nhiệt, thậm chí chết máy giữa đường, chỉ vì quạt tản nhiệt ngưng hoạt động mà người lái không hề hay biết. Do đó, việc kiểm tra định kỳ hoạt động của quạt, các rơ-le và cầu chì liên quan là cần thiết, nhất là khi xe chuẩn bị bước vào mùa hè cao điểm.

Hệ thống làm mát đóng vai trò cốt lõi trong việc duy trì nhiệt độ ổn định cho động cơ khi xe vận hành. Tuy nhiên, sau thời gian dài sử dụng, bụi bẩn, cặn bám hoặc rỉ sét có thể tích tụ bên trong két nước và các ống dẫn, làm tắc nghẽn dòng chảy của nước làm mát. Khi dòng tuần hoàn bị chậm lại hoặc ngắt quãng, nhiệt lượng sinh ra trong quá trình đốt cháy nhiên liệu và ma sát cơ khí không được giải phóng kịp thời, dẫn đến hiện tượng quá nhiệt.

Điều này đặc biệt nguy hiểm ở các chi tiết chịu nhiệt cao như piston, xi-lanh, buồng đốt… khi phải làm việc liên tục trong điều kiện không được làm mát đầy đủ.

Trong nhiều trường hợp, sự cố có thể dẫn tới hiện tượng giãn nở, bó kẹt hoặc nứt vỡ linh kiện, gây hư hỏng nghiêm trọng cho toàn bộ cụm động cơ. Để hạn chế rủi ro này, các chuyên gia khuyến cáo chủ xe nên thực hiện việc xả và súc rửa két nước, vệ sinh toàn bộ hệ thống làm mát định kỳ 1–2 năm/lần, kết hợp thay nước làm mát mới theo đúng khuyến cáo của nhà sản xuất. Đây là một trong những biện pháp phòng ngừa đơn giản nhưng mang lại hiệu quả cao trong việc bảo vệ “trái tim” của xe giữa mùa nắng nóng.

Van hằng nhiệt là bộ phận có chức năng kiểm soát dòng nước làm mát giữa động cơ và két nước. Khi nhiệt độ động cơ chưa đạt mức tiêu chuẩn, van sẽ đóng để giữ lại nhiệt, và chỉ mở khi cần giải nhiệt. Tuy nhiên, nếu van bị kẹt ở trạng thái đóng do hư hỏng, nước làm mát sẽ không thể lưu thông ra két nước, khiến nhiệt độ động cơ tăng nhanh chóng. Sự cố này thường không có dấu hiệu rõ ràng ngoài việc động cơ đột ngột nóng lên sau vài phút khởi động. Van hằng nhiệt nên được kiểm tra sau mỗi 50.000 km hoặc thay mới khi xuất hiện các dấu hiệu bất thường về nhiệt độ.

Không nhiều người lái xe nhận thức được rằng dầu động cơ – ngoài nhiệm vụ bôi trơn – còn đóng vai trò quan trọng trong việc giải nhiệt cho các chi tiết bên trong máy. Khi động cơ hoạt động, nhiệt độ tại các khu vực như trục khuỷu, trục cam, bạc đạn hay thành xi-lanh có thể tăng vọt, và chính lớp dầu tuần hoàn sẽ giúp giảm ma sát, đồng thời phân tán bớt nhiệt lượng phát sinh.

Tuy nhiên, nếu mức dầu bị cạn, hoặc dầu đã cũ, mất độ nhớt và khả năng chịu nhiệt, hiệu quả làm mát sẽ giảm mạnh. Lúc này, động cơ không chỉ nóng lên nhanh chóng mà còn dễ bị mài mòn, giảm tuổi thọ nghiêm trọng. Trong điều kiện nhiệt độ môi trường thường xuyên vượt ngưỡng 35–40°C như mùa hè tại nhiều khu vực ở Việt Nam, việc kiểm tra và thay dầu định kỳ trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Các nhà sản xuất ôtô thường khuyến cáo thay dầu sau mỗi 5.000 – 8.000 km, tuy nhiên nếu xe vận hành liên tục trong thời tiết nắng nóng, người dùng nên rút ngắn chu kỳ này.

Trong bối cảnh thời tiết ngày càng khắc nghiệt, đặc biệt là vào mùa hè với mức nhiệt cao kéo dài, việc bảo vệ động cơ của xe không chỉ đơn thuần là bảo dưỡng kỹ thuật định kỳ mà còn là một phần của kỹ năng chăm sóc và bảo dưỡng ôtô. Ôtô ngày nay dù hiện đại đến đâu vẫn chịu sự chi phối rất lớn từ điều kiện môi trường. Trong cái nắng rát mùa hè, đôi khi chỉ một phút lơ là cũng có thể đánh đổi bằng hàng triệu đồng chi phí sửa chữa – hoặc tệ hơn, là một tai nạn đáng tiếc có thể tránh được.