Cuộc chiến tại Yemen: Không bên nào chịu lùi bước

Một năm sau khi phe nổi dậy Houthi bắt đầu "cải cách" Yemen, đất nước này rơi vào những cuộc xung đột đẫm máu kéo dài, khiến hàng nghìn người thiệt mạng và hàng triệu người sống trong cảnh nghèo đói.

Ban đầu, các cuộc biểu tình chống chính phủ của lực lượng nổi dậy Houthi vào mùa hè năm 2014 - sau tình trạng tăng giá nhiên liệu - diễn ra hòa bình và nhóm này cho biết họ không có ý định lật đổ chỉnh phủ Yemen bằng vũ lực.

Ngày 18/8/2014, hàng chục nghìn người tuần hành qua những con đường ở thủ đô Sanaa và khẳng định tiếp tục biểu tình cho tới khi nước này thay đổi chính phủ.

Một năm sau, quân Houthi vẫn nắm quyền kiểm soát thủ đô Sanaa sau khi cướp chính quyền và buộc Tổng thống Yemen Abd-Rabbu Mansour Hadi cùng những quan chức chủ chốt khác phải lưu vong. Trước tình hình trên, liên quân Ả-rập do Ả-rập Xê-út tham chiến, chống quân nổi dậy Houthi và gần đây, liên quân Ả-rập đã giành lại thành phố cảng Aden. Tuy nhiên, quốc gia này đang rơi vào một cuộc khủng hoảng nhân đạo trầm trọng.

Theo ông April Longley Alley, một chuyên gia phân tích cấp cao, các chiến binh Houthi ban đầu lôi kéo được sự ủng hộ “ngoài sức tưởng tượng” bằng cách sử dụng một nền tảng chủ nghĩa dân túy, chống tham nhũng.

Lãnh đạo của phe Houthi, Abdel-Malik al-Houthi, khuyến khích những người ủng hộ cắm trại bên ngoài các khu vực trọng điểm của nước này để kêu gọi lãnh đạo chính phủ từ chức và thực hiện những cải cách khác, bao gồm giảm giá nhiên liệu. Các chiến binh Houthi – những người đã gây được sự ảnh hưởng của họ ở miền bắc Yemen trong những năm qua - đã lợi dụng tư tưởng chống chính phủ Yemen để giành chính quyền.

Ngay cả sau khi phe nổi dậy Houthi chiếm thủ đô Sanaa, thay thế chính phủ Yemen bằng Ủy ban Cách mạng, quốc gia Trung Đông này chưa bị rơi vào một cuộc chiến lớn hơn. Tuy nhiên, các nhà phân tích nhận định, bước ngoặt là khi các chiến binh Houthi bắt đầu loại bỏ những lực lượng chính trị khác và tiến vào các khu vực của người Sunni như Taiz, Mareb và miền nam.

“Sau khi phe Houthi đã chiếm được Sanaa, đặc biệt là khi đơn phương thay thế chính phủ bằng một Hội đồng cách mạng vào tháng 2/1015, họ bắt đầu đối mặt với cơn sóng lớn. Họ đã đánh giá quá cao về sức mạnh của mình trong khi đánh giá thấp sự cần thiết của việc giữ lại các quan chức trong chính phủ Yemen”, ông Alley cho biết.

Sự lộng hành của lực lượng Houthi cùng mối quan hệ với Iran – mặc dù tổ chức này bác bỏ rằng họ nhận tài trợ và vũ khí từ Iran – gây phản ứng mạnh mẽ ở một số khu vực tại Yemen.

“Ngay từ đầu, chiến dịch này chắc chắn kết thúc trong thảm họa, bởi lực lượng Houthi liên minh với Iran sẽ bị các tổ chức lớn hơn trong và ngoài nước phản đối”, Day cho biết.

Fernando Carvajal – một chuyên gia Yemen tại Đại học Exeter – nhận định Tổng thống Hadi cũng có lỗi vì không ngăn chặn được các chiến binh Houthi mở rộng hoạt động ngay từ những ngày đầu của cuộc nổi dậy.

Tổng thống Hadi từng nhiều lần nói rằng, ông không thể thực thi quyền hạn của mình bởi sự can thiệp của người tiền nhiệm Saleh. Ông Saleh đã cai trị Yemen trong ba thập kỷ trước khi rời chính trường vào năm 2012 sau một cuộc biểu tình phản đối trên toàn quốc.

Những người chỉ trích Saleh, trong đó có Hadi, cáo buộc ông này xúi bẩy cuộc nổi dậy của quân Houthi nhằm khôi phục quyền lực.

“Saleh và đảng của ông ấy chắc chắn đóng một vai trò trong 'đường đi nước bước' của phong trào Houthi. Những người ủng hộ Saleh, cả trong đảng GPC và quân đội, đóng vai trò chủ chốt giúp phe Houthi giành quyền kiểm soát khu vực phía bắc và thủ đô Sanaa vào tháng 9/2014”.

Giới phân tích cho rằng lực lượng Houthi không thể chiến thắng, nếu không có sự hỗ trợ của cựu Tổng thống Saleh.

Liên Hợp Quốc đã áp đặt lệnh trừng phạt cựu Tổng thống Saleh năm ngoái, sau khi hội đồng chuyên gia kết luận rằng ông này đang “lợi dụng” phe Houthi để phá hỏng tiến trình chính trị. Ông Saleh thừa nhận việc hợp tác với quân nổi dậy Houthi vào tháng 5/2015 khi liên quân Ả-rập ném bom vào tư dinh của ông ở thủ đô Sanaa.

Tuy nhiên, sự mâu thuẫn xuất hiện trong liên quân Ả-rập hồi đầu năm 2015 khi các chiến binh Houthi mở rộng quyền lực và cựu Tổng thống Saleh mất đi ảnh hưởng đối với quân đội Yemen, Alley nói. Mặc dù vậy, chiến dịch không kích do Ả-rập Xê-út dẫn đầu đã đưa hai nhóm hợp tác “chống lại một kẻ thù chung”.

Mặc dù các lực lượng chống Houthi gần đây đã đánh bật các chiến binh nổi dậy ra khỏi nhiều tỉnh ở miền nam và buộc họ phải rút lui về các thành trì trước đó ở miền bắc, lực lượng Houthi dường như không có ý định từ bỏ.

Hiện, lực lượng Houthi đang rút lui nhưng vẫn tham gia vào giai đoạn chuyển tiếp sắp tới. Không bên nào chịu lùi bước, và vì vậy, cuộc chiến sinh tử này sẽ gây tổn hại hơn nữa cho tất cả các bên.