Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung có nổ ra thời ông Trump?

Theo giáo sư Minxin Pei, Tổng thống Mỹ đắc cử Donald Trump có lập trường cứng rắn về mặt thương mại, do vậy quan hệ Mỹ-Trung có nguy cơ sắp phải trải qua một thời kỳ căng thẳng, đầy thử thách.

Trong số những thách thức về ngoại giao mà chính quyền Trump sẽ phải đối mặt, có khả năng quan hệ Mỹ-Trung sẽ xấu đi một cách nhanh chóng. Điều này sẽ kéo theo những hậu quả tiêu cực sâu sắc đối với hòa bình và thịnh vượng chung.

Dấu hiệu khởi động cho vòng xoáy lao dốc trong quan hệ Mỹ-Trung gần như chắc chắn sẽ là một cuộc chiến thương mại.

Một trọng tâm trong chiến dịch tranh cử mang lại thắng lợi cho Donald Trump là bảo hộ mậu dịch. Để tranh thủ giới công nhân của nước Mỹ, ông Trump đã hứa hẹn sẽ bãi bỏ các hiệp định thương mại và đơn phương áp đặt thuế quan. Đối với Trung Quốc ông đã hé lộ ý muốn đánh thuế đến 45% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc.

Nếu Donald Trump thực hiện những gì đã tuyên bố trong lúc vận động tranh cử, xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ (trị giá 483 tỷ USD/năm) sẽ bị sụp đổ. Xuất khẩu của Mỹ sang Trung Quốc (ước tính 116 tỷ USD năm 2015) cũng sẽ suy sụp do bị Trung Quốc trả đũa.

Hậu quả kinh tế của một cuộc chiến thương mại như thế sẽ không chỉ giới hạn ở kinh tế Mỹ và Trung Quốc. Đến 35% xuất khẩu Trung Quốc năm 2015 là “thương mại lắp ráp” (Trung Quốc nhập linh kiện từ các nước khác, lắp ráp để xuất khẩu) và trong số hàng xuất sang Mỹ năm 2015, có đến 169 tỷ USD linh kiện nhập từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan... Như vậy, rõ ràng là các quốc gia nói trên cũng sẽ bị liên lụy.

Hạn chế đầu tư Trung Quốc vào Mỹ

Bên cạnh chiến tranh thương mại, quan hệ kinh tế Mỹ-Trung thời ông Trump còn bị một tác động khác nữa: đầu tư Trung Quốc vào Mỹ sẽ bị hạn chế hơn. Chế độ bảo hộ mậu dịch có thể mở rộng qua lãnh vực đầu tư, giới hạn việc Trung Quốc thâu tóm công nghệ và các công ty Mỹ để khỏi tác hại đến công việc làm của người Mỹ.

Triển vọng về một hiệp định đầu tư song phương Mỹ - Trung (BTT) bây giờ xem ra rất xa vời.

Việc thương mại và đầu tư, hai cột trụ trong quan hệ Mỹ-Trung, bị hạn chế sẽ có những hậu quả dây chuyền trên những địa hạt khác, đặc biệt là trên vấn đề an ninh khu vực Đông Á và Đông Nam Á.

Dù phô trương cơ bắp ở Biển Đông, nhưng chính sách an ninh Đông Á của Trung Quốc luôn bị quan hệ kinh tế Mỹ-Trung kiềm hãm. Nhưng khi thương mại hai bên không còn lợi lộc gì nữa, thì Trung Quốc sẽ bớt tự kiềm chế trong việc thách thức lợi ích an ninh của Mỹ ở Đông Á.

Lãnh đạo Trung Quốc lại càng có thể hành động như vậy, khi họ được các lập luận của Donald Trump trong cuộc vận động tranh cử khuyến khích: ông Trump muốn giảm bớt các cam kết an ninh của Mỹ đối với các đồng minh Châu Á.

Trung Quốc có thể là sẽ rất muốn thử nghiệm xem chính quyền Trump có thực sự tôn trọng những cam kết bảo đảm an ninh từ lâu đời của Mỹ đối với các bạn bè và đồng minh ở Đông Á. Với khả năng là ông Trump sẽ xóa bỏ chiến lược “xoay trục sang Châu Á” của Tổng thống đang mãn nhiệm Barack Obama – bao gồm hiệp định TPP trên cương vị trụ cột kinh tế - lãnh đạo Trung Quốc sẽ mạnh dạn hơn trong việc thách thức sự hiện diện của Mỹ ở Châu Á.

Dưới thời tổng thống Obama, Mỹ đã nỗ lực chống lại yêu sách chủ quyền đơn phương của Trung Quốc ở Biển Đông. Nếu ông Trump cho rằng Mỹ không có gì để “liều mình” vào Biển Đông, thì Trung Quốc sẽ tiếp tục leo thang xây dựng cơ sở quân sự hay thăm dò dầu khí, đối đầu với các nước cũng có tuyên bố chủ quyền đối với Biển Đông.

Do việc hơn 5.000 tỷ USD thương mại qua lại Biển Đông, một cuộc đối đầu quân sự hay quyền kiểm soát thực tế của Trung Quốc trên vùng này sẽ tác động nghiêm trọng đến lợi ích an ninh của Mỹ.

Điểm nóng khác là Đài Loan. Quan hệ Bắc Kinh-Đài Bắc đã xấu đi sau khi đảng Dân Tiến theo xu hướng độc lập trở lại nắm quốc hội và giành được chức tổng thống với bà Thái Anh Văn. Washington vẫn duy trì chính sách ‘Một nước Trung Hoa” trong quan hệ chính thức với Trung Quốc, nhưng vẫn tôn trọng những cam kết với Đài loan về vấn đề an ninh.

Nguy cơ là ông Trump, vì không có hiểu biết hay thiếu kinh nghiệm trong lĩnh vực này, có thể nói hay làm một cái gì đó khiến Trung Quốc cảm nhận là một thay đổi cơ bản về đường lối. Nhất là khi ông Trump rất ghét duy trì những cam kết an ninh của Mỹ ở Đông Á và điều này có thể làm Bắc Kinh hiểu lầm là Mỹ muốn bỏ rơi Đài Loan.

Việc ông Trump theo đuổi đường lối bảo hộ mậu dịch và xóa bỏ những cam kết từ lâu về an ninh chính là mầm mống gây nên xung đột trên thế giới.