Các bên đều chuẩn bị cho nấc thang xung đột tiếp theo?
Hôm 05/9/2014, ở Minsk biên bản ngừng bắn và giải quyết hòa bình cuộc xung đột ở miền Đông Ukraine đã được ký kết. Theo văn bản này, các bên xung đột ở Donbass đã cam kết từ 18h ngày 5/9 ngừng bắn. Ngoài ra, theo các thỏa thuận đã đạt được trong văn bản được OSCE (Tổ chức An ninh và hợp tác châu Âu) công bố có dự kiến quy chế đặc biệt cho Donbass và tiến hành bầu cử trước thời hạn vào các cơ quan chính quyền địa phương trên cơ sở luật về quy chế đặc biệt của khu vực, Rađa Tối cao phải thông qua luật này. Trong biên bản này không có lời nào về Quân đội Nga. Chỉ có nói đến “sự cần thiết rút quân đội hai bên”.
 |
| Quân đội Ukraine tái cơ cấu sau lệnh ngừng bắn ở miền đông. |
Không có gì ngạc nhiên là người đứng đầu nhà nước Petro Poroshenko bắt đầu tìm kiếm khả năng đàm phán ngừng bắn. Bởi vì leo thang căng thẳng, ngoài những chuyện khác, đe dọa phải lùi đến vô thời hạn bầu cử quốc hội trước thời hạn. Tuy nhiên, khi giải thích công khai lập trường của mình Tổng thống Petro Poroshenko lập luận như sau: “Tất cả mọi người dân Ukraine khao khát hòa bình”.
Ông Petro Poroshenko cần bầu cử Rađa Tối cao chính là trong năm 2014, khi ông có thể dựa vào uy tín còn trong dân chúng để có thể hình thành đa số bền vững trong quốc hội khóa tới. Khủng hoảng kinh tế và nguy cơ lớn một mùa Đông lạnh lẽo (theo lời một đại biểu quốc hội trong phiên họp kín ngày 04/9, Thủ tướng Arseniy Yatsenyuk đã tuyên bố là Ukraine thiếu 5 tỷ mét khối khí đốt) khó có thể diễn ra mà không ảnh hưởng tới uy tín của nguyên thủ quốc gia cũng như cho cả các lực lượng chính trị gắn với ông.
Thỏa thuận ngừng bắn đã bị vi phạm ngay sau khi ký thỏa thuận tương ứng. Theo những người chứng kiến tại chỗ, cụ thể, các trận địa của quân đội Ukraine gần Donetsk đã bị bắn phá. Cũng như vậy đêm rạng 07/9 đã nghe thấy tiếng đạn pháo nổ ở ngoại ô Mariopol. Tuy nhiên, bất chấp thông tin về các vi phạm, trong cuộc nói chuyện điện thoại, các tổng thống Ukraine và Nga đã nhận định là về tổng thể chế độ ngừng bắn đã được tuân thủ. Cả ở Kiev cả các nước LNR (Cộng hòa nhân dân Lugansk) và DNR (Cộng hòa nhân dân Donetsk), cả Moscow trong trường hợp bất trắc đều sẵn sàng cho nấc thang xung đột tiếp theo.
Các kịch bản cho diễn biến khủng hoảng Ukraine
Vậy là Tổng thống Ukraine Petro Poroshenko ngay sau khi ký thỏa thuận đã lập tức tuyên bố, là Quân đội Ukraine sẽ ở lại trên các trận địa của mình, về phần mình các nước cộng hòa tự xưng cũng cảnh báo về việc sẽ bắn “ngay sau khi vang lên tiếng súng đầu tiên từ phía Kiev”. Các đơn vị Quân đội chính quy Nga ủng hộ lực lượng ly khai cũng không thể hiện bất cứ mong muốn rút quân nào. Tình hình có thể diễn biến theo mấy kịch bản dưới đây:
 |
| Liệu sẽ có hòa bình thực sự sau lệnh ngừng bắn miền đông Ukraine? |
Phương án thứ nhất: các bên rút quân, và sẽ có ngừng bắn hoàn toàn thật sự. Các quan sát viên OSCE sẽ xuất hiện ở Donbass, cũng như bầu cử sẽ được tổ chức. Trong trường hợp đó, chắc là Donbass sẽ nhận được quyền phủ quyết việc Ukraine gia nhập NATO (quyết định cuối cùng về việc gia nhập liên minh sẽ được thông qua chỉ với điều kiện đa số dân cư khu vực đồng ý), cũng như độc lập kinh tế rộng lớn, quyền này đã được dự kiến theo các đề nghị sửa đổi Hiến pháp và các văn bản pháp luật khác do tổng thống và Hội đồng bộ trưởng đề nghị. Một cách gián tiếp điều này được khẳng định bởi bình luận của đại diện LNR tự xưng, theo đó ông này tuyên bố “về các quan hệ kinh tế đặc biệt với Nga”, điều mà thực tiễn cho thấy tuyệt đối không thể có cùng với đường lối hội nhập với châu Âu mà ban lãnh đạo chính trị cao nhất đương quyền của chính quyền Kiev cổ súy. Trong trường hợp phương án này được thực thi, chính quyền có khả năng sẽ nhận được một kiểu Quebec (một tỉnh ở miền Đông Canada, dùng tiếng Pháp là ngôn ngữ chính, dù ở Canada tiếng Anh là ngôn ngữ chính thức), và Nga có được công cụ bổ sung gây sức ép lên Kiev, tuy nhiên bằng cách này sẽ có được thời gian để tiến hành một kiểu Ukraine hóa Donbass. Nhưng đồng thời một quyết định như vậy tiềm tàng gia tăng mạo hiểm ly khai ở Zakarpatiye (vùng núi ở miền Tây, giáp Ba Lan), nơi chính quyền Ukraine có cơ phải đối mặt với vấn đề ngôn ngữ Slavơ của vùng này (tiếng Ukraine địa phương).
 |
| Hay sẽ tiếp tục là cuộc nội chiến ở Ukraine. |
Phương án hai: Ngừng chiến chiến thuật. Tất cả các bên tạm thời ngừng bắn. Các cuộc tổ chức lại các đơn vị quân đội, luân chuyển quân và có khả năng cả bố trí lại vị trí đóng quân được tiến hành. Phương án ngừng chiến này cần cả cho Quân đội Ukraine. Chỉ huy các tiểu đoàn đều nói như vậy, gián tiếp cả ở SNBO ( Hội đồng An ninh và Quốc phòng) người ta cũng khẳng định điều này. Ngay cả quân đội chính quy Nga về phía mình cũng có thể điều viện binh cần thiết và vũ khí trang bị kỹ thuật đến. Theo tin của báo 112.ua, Nga đã bắt đầu chuyển một bộ phận của cụm quân ở Crimea đến biên giới với Ukraine. Và ở SNBO người ta cũng thông báo về sự gia tăng hoạt động của quân đội Nga trên hướng Taganrog– Mariopol, cũng như về đoàn xe bọc thép Nga trên lãnh thổ tỉnh Lugansk. Trong trường hợp này “ngừng chiến” sẽ kết thúc, và hoạt động tác chiến và các trận đánh chiến thuật chiếm đất sẽ trở lại với sức mạnh mới.
Phương án một và hai tạo ra khả năng tiến hành bầu cử trước thời hạn, dù chỉ là ở một phần nào đó trên lãnh thổ các tỉnh Donetsk và Lugansk. Tuy nhiên việc tiếp tục các hoạt động tác chiến sẽ có giá rất đắt, và rõ ràng là quá sức đối với ngân khố của Ukraine và do đó phụ thuộc trực tiếp vào viện trợ mà các đối tác phương Tây dành cho. Tất cả các hãng đánh giá tín nhiệm thế giới hàng đầu đã hạ mức tín dụng chủ quyền tín dụng của Ukraine đến mức giới hạn trước xụp đổ.
 |
| Không loại trừ, có thể có chiến tranh giữa Nga và Ukraine. |
Phương án ba: Ban bố tình trạng chiến tranh trong cả nước hoặc tại một số khu vực riêng biệt, cuộc tấn công của Nga theo hướng Berdyansk– Melitopol, chiếm đóng Mariopol và đánh thông hành lang đến tỉnh Kherson. Nga cần một hành lang trên bộ đến Crimea, bởi vì không đủ năng lực đường biển để cung cấp cho bán đảo, mà Biển Đen có thể đóng băng khi trời quá lạnh. Thêm vào đó việc chiếm tỉnh Kherson giúp giải quyết vấn đề cấp nước cho Crimea. Trên thực tế chúng ta đã quan sát thấy đụng độ của Quân đội Nga với biên phòng Ukraine ở tỉnh Kherson. Tất nhiên, nếu sự việc diễn tiến theo kịch bản như vậy, Ukraine, thật sự, khó tránh ban bố tình trạng chiến tranh. Đương nhiên, sẽ không có bầu cử gì nữa, ít ra là cho đến khi kết thúc giai đoạn “nóng” của cuộc xung đột. Tổng thống Ukraine chỉ chấp nhận một kịch bản như vậy trong trường hợp cuối cùng. Một trong những đại biểu Rađa Tối cao dấu tên nói: “Poroshenko sẽ ban bố tình trạng chiến tranh khi Ukraine mất quyền kiểm soát vài tỉnh … Ông ta là nhà ngoại giao và tìm kiếm giải pháp ngoại giao đến cùng”. Ngoài ra, theo vị đại biểu này, chuyến thăm Mỹ của tổng thống ngày 18 tháng 9 theo kế hoạch có ý nghĩa đặc biệt trong việc đưa ra quyết định.
Tạm thời còn sớm để nói rằng ông Poroshenko đã đồng ý với hòa bình theo điều kiện của biên bản nhóm tiếp xúc ba bên. Và đúng là “các cuộc ngừng chiến” trước đã kết thúc vì các cuộc bắn phá trận địa của các lực lượng ATO (АТО– chiến dịch chống khủng bố của chính quyền Kiev) của các tổ chức quân sự và lính đánh thuê. Chắc là trong trường hợp tiếp tục có bắn phá thì chế độ ngừng bắn khó có thể được duy trì. Trong trường hợp ngược lại người đứng đầu nhà nước có nguy cơ phải đợi các tiểu đoàn ở Kiev, mà họ có không ít câu hỏi đưa ra cho Tổng thống.
Nguyễn Vũ