Loại đá ở Việt Nam: Giá tăng vọt, nhăm nhe soán ngôi kim cương

Theo CNN, có một sự thật ít người biết là viên "hồng ngọc của Vương tử Đen" 170 carat ở phía trước Vương miện Hoàng gia, một phần của Vương miện Hoàng gia Anh hoá ra là một viên đá spinel.

Trong những năm gần đây, đá spinel đã tăng vọt về nhu cầu và giá trị. Cụ thể, năm 2016, công ty trang sức Ouroboros đã bán một chiếc nhẫn Spinel màu đỏ với giá 7.700 USD (khoảng 196 triệu đồng). Tới năm 2023, công ty bảo hiểm đã trả 30.000 bảng Anh (hơn 972 triệu đồng) để đưa món đồ này trở lại.

Năm 2015, nhà đấu giá Bonhams đã bán viên đá Hope Spinel 50,13 carat với giá kỷ lục thế giới là 1,22 triệu USD - gấp sáu lần so với ước tính của họ.

Sau những lần đấu giá kỷ lục, công chúng bắt đầu quan tâm và tìm hiểu nhiều hơn về đá spinel. Đặc biệt, các nhà sưu tập trên thế giới đều cho rằng đá spinel là loại đá quý thích hợp để "soán ngôi" của kim cương.

Điều gì đã khiến cho một loại đá quý vốn không được chú ý trước đây được săn lùng như vậy?

Chia sẻ cùng Bazaar Việt Nam, chị Lê Yến, đại diện tại Việt Nam của Hiệp hội Quốc tế về Đá quý màu (ICA), Phó chủ tịch Hamana Group cho biết "Việt Nam có ba loại ngọc quý đứng hàng đầu thế giới. Đó là ruby, spinel và ngọc ốc".

Đá spinel là một loại khoáng sản thuộc nhóm oxit, chúng thường được tìm thấy trong cùng mỏ đá với ruby. Việt Nam cũng là một quốc gia giàu đá spinel vì chúng ta có mỏ ruby và sapphire. Các quốc gia khác gồm Sri Lanka, Myanmar và Tanzania.

Loại đá này có đủ màu như trong suốt, hồng, đỏ, cam, xanh, tím và đen. Do có nhiều màu sắc đáng yêu, ánh lửa lại nhanh và mạnh tương đồng với kim cương màu fancy, nên spinel được ưa chuộng như một loại đá quý thay thế kim cương màu ở giá mềm.

Nhưng, spinel thậm chí có một gam màu hiếm lạ đắt đỏ vượt mức kim cương. Đó là đá quý spinel xanh cobalt. Màu xanh tươi rực rỡ và trong vắt, chỉ có thể tìm thấy tại mỏ đá ở Lục Yên, thuộc tỉnh Yên Bái, Việt Nam.

Đá spinel đỏ thường bị nhầm lẫn với ruby. Tuy nhiên, hồng ngọc là một loại tinh thể nhôm oxít, thuộc họ corundum. Đá spinel lại chứa magie và sắt. Màu đỏ của cả hai đều đến từ chất chromium. Nếu không dùng kỹ thuật phân biệt hóa chất, chúng khó phân biệt được bằng mắt thường.

Cấu trúc của đá spinel là magnesium aluminium oxide. Còn cấu trúc của ruby là aluminium oxide. Cấu trúc của cả hai gần tương tự nhau, với điểm khác biệt duy nhất là magnesium. Trong một quặng mỏ, đá spinel sẽ hình thành trước ruby. Một khi spinel "hút" hết toàn bộ magnesium trong quặng thì ruby mới bắt đầu hình thành.

Đá spinel có độ cứng 8 trên thang độ cứng Mohs. Chỉ dưới Ruby 9 và Kim cương 10. Độ cứng này cho phép chúng ta đeo trang sức đá spinel hàng ngày mà không sợ trầy xước.

Maddy Barber, một nhà kim hoàn người Singapore cho biết, saphire và ruby phải được xử lý nhiệt mới có màu sắc đậm và chói lọi. Trong khi đó, màu của đá spinel lại hoàn toàn tự nhiên. Spinel cũng dễ bắt ánh sáng sau khi mài dũa hơn, vì nó thường ít tạp chất hơn ruby và sapphire.

Những viên đá spinel được thẩm định ra sự khác biệt với ruby kể từ những năm 1783, từ đó danh tiếng của loại đá này sụt giảm và bị các nhà kim hoàn lãng quên. Tuy nhiên, đến thập niên 1990, spinel được yêu thích trở lại nhờ những phát hiện mới.

Đó là do giới sưu tập phát hiện ra đá spinel có nhiều sắc độ bắt mắt từ đỏ, hồng đến tím đậm. Những viên đá spinel đỏ từ Thung lũng Mogok ở Myanmar và những viên spinel có sắc độ từ đỏ hồng đến tía từ Pamir ở Tajikistan dần xuất hiện trên thị trường.

Điểm đặc biệt của các viên đá spinel chính là ở bất kỳ góc độ nào cũng phát ra một sắc màu tinh khiết. Hơn thế nữa, spinel đỏ đạt đến màu lý tưởng ở độ bão hoà màu thấp hơn ruby. Điều này góp phần làm cho spinel có độ sáng cao hơn.

Bà Jennifer Tonkin – đồng Giám độc bộ phận trang sức của Bonhams trả lời phỏng vấn CNN: "Trong lịch sử, đá spinel được coi là ít quan trọng nên có giá cả phải chăng hơn nhưng chúng đang ngày càng được ưa chuộng". Các loại đá spinel màu đỏ như xe cứu hỏa và màu "hot-pink" từ Myanamar, cũng như các mẫu màu hồng phấn từ Tajikistan được những người sành sỏi săn lùng nhiều nhất.

Theo ông Rahul Kadakia - người đứng đầu bộ phận trang sức quốc tế tại nhà đấu giá Christie's, đá spinel màu hồng và tím sẽ tiếp tục được thị trường đánh giá cao. Ông cho rằng những mẫu đẹp được bán với giá lên đến 25.000 USD (khoảng 636 triệu đồng) mỗi carat.

Lý giải cho tình trạng này, ông Rahul Kadakia cho biết, giá bán của 4 loại đá quý là kim cương, ngọc lục bảo, hồng ngọc và ngọc bích ngày càng cao khiến người mua đổ xô đi tìm kiếm những lựa chọn thay thế.

Ông Charles Abouchar - Giám đốc của nhà cung cấp đá quý Abouchar SA tại Geneva chia sẻ cùng CNN, "Khi hồng ngọc, ngọc bích và ngọc lục bảo trở nên rất đắt và khan hiếm, mọi người bắt đầu mua các loại đá quý khác mà trước đây có giá cả phải chăng hơn, khiến giá của số đá quý này tăng đáng kế. Nhu cầu đối với đá Spinel và đá tourmaline Paraiba đã tăng đều đặn trong thập kỷ qua."

Như đã nêu ở trên, đá spinel có một gam màu đắt hơn cả kim cương là xanh cobalt. Theo tài liệu từ Viện đá quý Hoa Kỳ (GIA), đá spinel màu xanh biển được tìm thấy tại Sri Lanka, Tanzania, Myanmar, Pakistan và Việt Nam.

Trong đó, mỏ đá Việt Nam nổi tiếng thế giới là nơi khai thác nên nhiều màu sắc hiếm và độ chiếu sáng của spinel. Đặc biệt, khi viên đá spinel xanh cobalt được tìm thấy vào năm 2000 tại Lục Yên, giới yêu đá quý toàn cầu đã đặc biệt săn lùng spinel của Việt Nam do không đâu khác trên thế giới có màu đá này.

Theo báo Dân trí, vào năm 2019, một viên đá quý thuộc dòng đá spinel, là một khối đá màu xanh dương, bên trong chứa nhiều viên đá quý nhỏ được tìm thấy ở khu vực bãi Bưởi, xã Liễu Đô, huyện Lục Yên (tỉnh Yên Bái). Khối đá này nặng 2,1kg, dài 13cm, rộng 6cm được bán với giá gần 4 tỷ đồng.

Các chuyên gia cho biết, về mặt tính chất, đá spinel có màu trong suốt. Sau đó, tuỳ theo trữ lượng kim loại trong vân đá mà đá spinel có màu sắc khác nhau. Chất sắt tạo màu xám và xanh nhạt. Crom (chromium) tạo màu hồng đỏ, tương tự như ruby. Còn cobalt tạo nên màu xanh thắm rực rỡ. Sự kết hợp của 3 hợp chất này sẽ tạo ra những gam màu khác nhau.

Những viên đá spinel có màu xanh tạo thành từ chất cobalt thay vì sắt thì nó mới được gọi là spinel xanh cobalt. Sắc xanh của đá spinel Việt đến từ khoáng chất cobalt, thường tươi tắn hơn so với sắc xanh từ Sri Lanka, Úc hay Đông Phi. Màu xanh của những viên spinel cobalt còn được gọi là "electric blue".

Ngoài ra, đá spinel xanh cobalt hiếm đến mức đa phần các mẫu được tìm thấy ở dạng thô chỉ có kích cỡ từ nửa carat trở xuống. Sau khi cắt giác, mài dũa, độ hao hụt lên đến 50% khiến cho viên đá lại càng thêm nhỏ. Do đó, mỗi khi có một viên đá spinel xanh cobalt trong vắt với kích thước lớn hơn nửa carat được tìm thấy, các tay săn đá quý sẽ đổ dồn về Việt Nam để săn lùng nó.