Đại dịch buộc chúng ta thắt lưng buộc bụng, thay đổi chi tiêu ra sao

Trước khi dịch virus corona chủng mới bùng lên ở Vũ Hán (tỉnh Hồ Bắc), Trung Quốc), cô Susan Wang, 27 tuổi, có kế hoạch chi tiêu lớn trong năm 2020. Cô gái Hong Kong không chỉ định mua MacBook, iPad và máy chiếu mới để xem phim cùng bạn bè, mà còn quyết tâm nhảy việc.

Trước đó cô làm việc cho một công ty Anh ở Hong Kong. “Tôi đã lên kế hoạch thay đổi công việc, nhưng các công ty thông báo ngừng tuyển dụng cho đến quý II”, South China Morning Post dẫn lời cô Wang than thở.

“Trụ sở chính của công ty ở London (Anh) cũng lên kế hoạch cắt giảm lao động. Tốt hơn hết là tôi nên tiết kiệm tiền đề phòng nguy cơ bị sa thải”, cô Wang lo lắng. Và cô cũng chi tiêu dè sẻn hơn bao giờ hết.

Wang không còn dám ăn ở nhà hàng, hạn chế chi tiêu ăn uống hàng tuần ở mức 500 HKD (64 USD). Trước đây, với mức thu nhập cao, cô không hề tiếc chi 100 HKD (128 USD) cho mỗi bữa ăn.

Chế độ sinh tồn

Tính đến ngày 2/4, gần 930.000 người trên thế giới đã nhiễm virus corona chủng mới, bao gồm hơn 46.600 trường hợp thiệt mạng. Đại dịch này làm thay đổi hoàn toàn hành vi tiêu dùng của người dân các quốc gia, từ châu Á, châu Âu đến Bắc Mỹ.

Các chuyên gia tiêu dùng cho biết dựa trên dữ liệu từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2009, Đại khủng hoảng năm 1929 và vụ tấn công khủng bố 11/9, có thể dự đoán được thời điểm và cách thức phục hồi của tiêu dùng toàn cầu. Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng do dịch Covid-19 gây ra có quy mô lớn và phức tạp hơn những sự kiện trước đây.

“Đại dịch làm thay đổi hoàn toàn hành vi của người tiêu dùng trên toàn thế giới. Mọi người sợ hãi và chuyển sang chế độ sinh tồn”, South China Morning Post dẫn lời Jesse Garcia, chuyên gia tâm lý học tiêu dùng tại Công ty tư vấn My Marketing Auditors, nhận định.

Theo Hiệp hội Quản lý Bán lẻ Hong Kong, doanh số bán lẻ tại Hong Kong sụt giảm 44% hồi tháng 2. Tình hình dự kiến sẽ còn tồi tệ hơn với mức giảm dự báo 30-40% trong nửa đầu năm nay.

Tại Mỹ, doanh số bán lẻ sụt giảm 0,5% trong tháng 2 trước khi chính quyền hàng loạt bang yêu cầu người dân ở nhà để ngăn chặn virus lây lan. Đây là mức giảm lớn nhất kể từ tháng 12/2018.

Giới chuyên gia nhận định các sản phẩm và dịch vụ không thiết yếu sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất, trong khi những loại hàng hóa và dịch vụ có thể được tiêu thụ tại nhà sẽ chứng kiến doanh số tăng vọt.

“Người tiêu dùng đổ xô đi mua sắm trực tuyến. Họ tải đi tải lại các trang web để mua hàng tạp hóa, giấy vệ sinh, vơ vét gạo và súp đóng hộp trên Amazon”, giáo sư tâm lý học Ross Steinman thuộc Đại học Widener (bang Pennsylvania Mỹ) cho biết.

“Số ca nhiễm virus corona chủng mới tăng đột biến chỉ khiến người tiêu dùng hoang mang và dồn sức mua hàng tích trữ qua mạng nhiều hơn”, giáo sư Ross nói thêm.

Tâm lý đám đông

Thời gian qua, giấy vệ sinh là mặt hàng "gây sốt" nhiều nhất. Hình ảnh những kệ siêu thị trống rỗng, các giỏ hàng chất đống giấy vệ sinh, khẩu trang và chất khử trùng xuất hiện tại rất nhiều quốc gia trên thế giới.

“Khi người tiêu dùng thiếu kiến thức và bị đẩy vào một tình huống bấp bênh, họ có xu hướng chạy theo tâm lý đám đong một cách mù quáng", phó giáo sư Vicki Yeung thuộc khoa tâm lý học ứng dụng tại Đại học Lĩnh Nam (Hong Kong) bình luận.

"Nhưng một khi họ có nhiều thông tin hơn và hiểu rõ về tình huống này, sự hoảng loạn sẽ biến mất. Trong cuộc khủng hoảng Covid-19, người tiêu dùng bồn chồn, lo lắng vì cảm thấy không thể kiểm soát tình hình”, bà giải thích.

Khác với những cuộc khủng hoảng gần đây, dịch virus corona không chỉ là cú đòn đơn lẻ đánh vào hệ thống kinh tế toàn cầu. Các chuyên gia tiêu dùng cảnh báo tâm lý lo sợ sẽ kéo dài, ảnh hưởng đến tiêu dùng toàn cầu trong một thời gian dài.

Hơn nữa, cuộc khủng hoảng tài chính 2009 và cả cuộc Đại suy thoái ban đầu chỉ tập trung trong ngành tài chính. Ngược lại, dịch virus có nguồn gốc từ Vũ Hán khiến nền kinh tế cả thế giới đóng băng, đẩy hàng chục triệu người vào cảnh thất nghiệp, khiến tiêu dùng rơi tự do.

Tuần trước, 3,3 triệu người Mỹ nộp đơn xin trợ cấp thất nghiệp khi hàng loạt nhà hàng, khách sạn, hiệu tóc, phòng thể hình và cửa hàng bán lẻ đóng cửa để chống dịch. Kỷ lục tuần trước đó tại Mỹ là 695.000 người hồi năm 1982.

Goldman Sachs dự đoán tỷ lệ thất nghiệp của Mỹ sẽ vượt mốc 15% trong quý II và chạm ngưỡng kỷ lục 24,9% (như hồi Đại khủng hoảng) trong năm 2020. Theo các chuyên gia kinh tế tại Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED), tỷ lệ thất nghiệp có thể lên đến 32%, tương đương 47 triệu người Mỹ mất việc làm trong năm nay.

Tỷ lệ thất nghiệp của Trung Quốc cũng tăng từ 5,2% trong tháng 12/2019 lên 6,2% vào tháng 2/2020. Đây là mức cao nhất kể từ năm 2016 và con số này chưa tính đến 291 triệu người lao động nhập cư ở quốc gia này.

Suy thoái kinh tế

Tiêu dùng chiếm 60% nền kinh tế Trung Quốc và 70% nền kinh tế Mỹ. Tuy nhiên, đại dịch khiến hàng triệu người mất việc làm, đẩy người tiêu dùng vào "trạng thái ngủ đông". Tình trạng đó sẽ dẫn đến suy thoái toàn cầu trong quý II năm nay.

Phó giáo sư Vicki Yeung cho biết việc đến bao giờ hành vi tiêu dùng quay trở lại bình thường còn phụ thuộc vào tâm lý của người tiêu dùng, bao gồm khả năng thích ứng với sự thay đổi và sự lạc quan.

“Chừng nào mối đe dọa từ dịch bệnh vẫn còn, người tiêu dùng sẽ vẫn lo sợ”, giáo sư Anirban Mukhopadhyay tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hồng Kông nhấn mạnh. Tuy nhiên, ông cũng cho biết con người có khả năng thích nghi rất tốt và sẽ học cách sống chung với nỗi sợ.

Chuyên gia Charley Ballard thuộc Đại học bang Michigan dự báo phải mất 2 năm, người tiêu dùng Mỹ mới cảm thấy đủ yên tâm về thu nhập để chi tiêu thoải mái như trước. Dịch bệnh càng kéo dài thì quãng thời gian này càng lâu hơn.

“Tồi tệ hơn là nhiều chuỗi cung ứng có nguy cơ bị phá vỡ. Và trong một khoảng thời gian nhất định, người tiêu dùng sẽ ngần ngại chi tiêu tại những khu vực truyền thống, bao gồm mua vé xem các sự kiện thể thao đông người, buổi hòa nhạc, đến nhà hàng hay đi máy bay”, ông nói.

Một số chuyên gia khác còn lo sợ rằng hành vi của người tiêu dùng sẽ thay đổi vĩnh viễn sau đại dịch. “Có vẻ như rất khó để mọi người trở lại cuộc sống như trước đây, ngay cả khi virus corona biến mất”, giảng viên Andreas Kappes thuộc Đại học London lo ngại.

“Hành vi của con người có xu hướng hiện trạng (ưu tiên cho tình trạng hiện tại) và được mô tả là ‘hành vi quá khứ dự đoán hành vi tương lai’. Hiện, cuộc khủng hoảng khiến chúng ta phải thay đổi thói quen và có lẽ chúng ta sẽ tìm thấy một thói quen mới phù hợp hơn”, ông nói thêm.