Nền văn minh lâu đời nhất thế giới ở đâu?

Khoảng 30 năm trước, câu hỏi này dường như đã tìm được câu trả lời. Vào khoảng năm 4.000 trước Công nguyên, giai đoạn sớm nhất của nền văn hóa Sumer đã phát sinh như một nền văn minh lâu đời nhất ở vùng Lưỡng Hà, nơi mà ngày nay chủ yếu là Iraq. Người Sumer được đặt tên theo thành phố cổ Sumer, cách thành phố Kut hiện đại ở miền đông Iraq vài km về phía nam. Các nhà khảo cổ gọi giai đoạn sớm nhất của người Sumer là giai đoạn Uruk, sau thành phố Uruk cổ kính khoảng 80 km về phía tây nam, nơi có nhiều đồ tạo tác cổ nhất của người Sumer được tìm thấy.

Tuy nhiên, bằng chứng được phát hiện trong vài thập kỷ qua cho thấy rằng, người Sumer có một số ứng cử viên, bao gồm cả Ai Cập cổ đại, cho danh hiệu "nền văn minh lâu đời nhất".

Định nghĩa về những gì tạo nên một nền văn minh là mơ hồ, nhưng nhìn chung một nền văn hóa phải đạt được một số điểm nổi bật, đặc biệt là thành thị - tức là các thành phố - thủy lợi và chữ viết; và người Sumer có cả ba yếu tố này.

Sau khoảng 2000 năm trước Công nguyên, nền văn minh Sumer dẫn trực tiếp đến nền văn minh Babylon ở Lưỡng Hà, nơi được ghi nhận là đã khám phá ra chân lý toán học như lượng giác và số nguyên tố, hình vuông và hình lập phương - những khái niệm được người Hy Lạp cổ đại phát triển hơn 1.000 năm sau đó.

Người Sumer có thể cũng đã phát minh ra tôn giáo bằng cách xây dựng những ngôi đền cao chót vót được gọi là ziggurat trong thành phố của họ và thiết lập các lâu đài tư tế dành cho nghi lễ thờ cúng các vị thần cụ thể, theo nhà sử học người Mỹ Samuel Noah Kramer.

Vị thần nào là mạnh nhất trong quần thể Sumer rộng lớn phụ thuộc vào địa điểm và thời gian: ví dụ như thần bầu trời Anu, được phổ biến vào thời kỳ đầu Uruk, trong khi thần bão Enlil được thờ ở Sumer. Inanna - "Nữ hoàng của Thiên đàng" - có thể ban đầu là một nữ thần sinh sản ở Uruk; sự tôn thờ của bà lan rộng đến các thành phố Lưỡng Hà khác, nơi bà được gọi là Ishtar, và có thể đã ảnh hưởng đến các nữ thần của các nền văn minh sau này, chẳng hạn như Astarte trong số những người Hittite và Aphrodite của Hy Lạp.

Chuyện về Noah và Sử thi Gilgamesh

Một câu chuyện tương tự như Noah trong Kinh thánh tiếng Do Thái, người đã đóng một chiếc thuyền chứa đầy động vật để bảo vệ gia đình mình trong trận lụt lớn do cơn thịnh nộ của thần thánh gây ra, có liên quan đến Sử thi Gilgamesh. Các nhà khảo cổ nghĩ ban đầu nó là một câu chuyện của người Sumer từ khoảng năm 2150 trước Công nguyên - nhiều thế kỷ trước khi phiên bản tiếng Do Thái được viết ra.

Một số học giả cho rằng, các nền văn minh khác có thể lâu đời hoặc thậm chí lâu đời hơn nền văn minh của người Sumer. Philip Jones, người phụ trách và lưu giữ các bộ sưu tập tại khu Babylon của Bảo tàng Penn ở Philadelphia, Mỹ cho biết: “Ai Cập và Sumer về cơ bản là đương đại trong thời kỳ xuất hiện của họ”.

Jones nói thêm, hàng thập kỷ chiến tranh và bất ổn khiến các nhà khảo cổ học không thể tiếp cận nhiều địa điểm Lưỡng Hà, nhưng các nhà Ai Cập học vẫn tiếp tục đào bới. Kết quả là các nhà khảo cổ học ở Ai Cập hiện đã phát hiện ra các văn tự ngay từ những tác phẩm đầu tiên của Sumer, cho thấy giai đoạn lâu đời nhất của nền văn minh Ai Cập cổ đại xuất hiện gần giống với giai đoạn sớm nhất của nền văn minh Sumer: khoảng 4000 năm trước Công nguyên.

Vẫn còn một khả năng khác là nền văn minh Thung lũng Indus, phát sinh ở những nơi ngày nay là Afghanistan, Pakistan và tây bắc Ấn Độ, và có niên đại ít nhất là năm 3300 trước Công nguyên, theo những đồ tạo tác sớm nhất được tìm thấy ở đó. Nhưng "chúng ta có thể tìm thấy những thứ rất sớm ở Thung lũng Indus," Jones nói. "Sẽ không làm tôi ngạc nhiên nếu chúng tôi đào được thứ gì đó sớm như vậy."

Jones nghi ngờ rằng, thương mại ban đầu dọc theo các vùng rìa của Ấn Độ Dương đã giúp những nền văn minh sớm nhất này - người Ai Cập bên cạnh Biển Đỏ, người Sumer ở cuối phía bắc của Vịnh Ba Tư, và nền văn minh Thung lũng Indus xa hơn về phía đông - phát triển từ những người tiền văn minh. người đã sống ở đó trước họ, bằng cách mang lại cho họ nguồn lực và ý tưởng từ những nơi xa hơn.