Căn hầm bí ẩn cạnh Hồ Gươm: Chứng nhân thầm lặng hàng thế kỷ

Giữa nhịp sống hối hả của Thủ đô, ngay sát Hồ Gươm – trái tim lịch sử của Hà Nội, một bí mật đã nằm im lìm suốt hàng thế kỷ. Căn hầm bí mật trong khuôn viên Tổng công ty Điện lực miền Bắc (số 20 Trần Nguyên Hãn) tưởng chừng đã bị lãng quên, nhưng đến năm 2019, một phát hiện bất ngờ đã đưa nó trở lại ánh sáng.

Lớp đất đá che phủ căn hầm quá dày và cứng, đến mức công nhân thi công không thể khoan qua. Khi kiểm tra kỹ hơn, họ phát hiện ra một hệ thống lối đi kiên cố bằng bê tông cốt thép, sâu dưới lòng đất. Những bậc thang dẫn xuống một không gian hầm rộng rãi, nơi từng có những con người trú ẩn trong thời kỳ chiến tranh. Giữa một đô thị không ngừng đổi thay, căn hầm này như một mảnh ghép còn thiếu của lịch sử Hà Nội – một chứng nhân thầm lặng của những năm tháng khốc liệt.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Ngọc Tiến, căn hầm này có thể xuất hiện ở một trong hai giai đoạn lịch sử quan trọng.

Giả thiết thứ nhất: Căn hầm được xây dựng vào khoảng năm 1943-1944, khi quân Đồng Minh tiến hành ném bom quân Nhật tại Hà Nội. Khi đó, phát xít Nhật đã đào nhiều hầm trú ẩn xung quanh Hồ Gươm để bảo vệ binh lính và cơ sở hạ tầng khỏi các đợt oanh tạc. Căn hầm này có thể là một phần trong hệ thống phòng thủ đó, giống như những căn hầm từng được phát hiện tại vườn hoa Lý Thái Tổ hay phố Hàng Nón.

Giả thiết thứ hai: Căn hầm được xây dựng trong giai đoạn 1965-1972, thời kỳ chiến tranh phá hoại miền Bắc của không quân Mỹ. Khi máy bay Mỹ liên tục đánh phá các mục tiêu trọng yếu như nhà máy điện, cầu cống, ga tàu… công nhân ngành điện Hà Nội đã phải xây dựng hầm trú ẩn ngay dưới nơi làm việc để vừa đảm bảo an toàn, vừa duy trì dòng điện cho Thủ đô.

Dù xuất hiện vào thời kỳ nào, căn hầm vẫn mang trong mình giá trị lịch sử đặc biệt. Nó là minh chứng cho sự khắc nghiệt của chiến tranh, đồng thời phản ánh tinh thần kiên cường của người Hà Nội, những con người đã bất chấp hiểm nguy để bảo vệ mạch sống của thành phố.

Khác với những căn hầm trú ẩn tạm bợ, công trình này được xây dựng vô cùng kiên cố:

Kết cấu bê tông cốt thép, tường dày có khả năng chống chịu rung chấn mạnh. Hai phòng lớn, diện tích khoảng 6-7m², có thể là nơi làm việc hoặc trú ẩn của nhiều người. Hai gian nhỏ hơn, có thể từng được sử dụng để lưu trữ tài liệu hoặc thiết bị quan trọng. Lối vào gồm 5 bậc thang hẹp, chỉ vừa đủ cho một người di chuyển xuống một cách an toàn.

Trong những năm tháng chiến tranh, khi không quân Mỹ ném bom rải thảm Hà Nội, nhà máy điện trở thành một trong những mục tiêu trọng yếu cần phải bảo vệ. Bởi ở đâu có ánh sáng, ở đó có sự sống, và chính vì lẽ đó, những công nhân ngành điện đã trở thành những người lính thầm lặng.

Căn hầm này có thể đã là nơi trú ẩn của công nhân điện lực khi bom Mỹ nổ ngay trên đầu hoặc là nơi chỉ huy khắc phục sự cố để đảm bảo dòng điện không bị gián đoạn. 

Những người thợ điện năm xưa đã chiến đấu không súng đạn nhưng bằng lòng dũng cảm, bằng quyết tâm giữ ánh sáng không bao giờ tắt. Dưới lòng đất, trong những căn hầm như thế này, họ đã làm việc, sinh hoạt, chờ đợi những cơn mưa bom chấm dứt để lại tiếp tục lao ra sửa chữa đường dây điện.

Hiện nay, khi Tổng công ty Điện lực miền Bắc dự kiến di dời trụ sở, câu hỏi đặt ra là: Có nên giữ lại căn hầm này không?

Nhà nghiên cứu Nguyễn Ngọc Tiến khẳng định, đây là một di tích quan trọng, không chỉ với ngành điện mà còn với lịch sử Hà Nội:

Giá trị thời gian: Nếu được xây dựng từ năm 1943-1944, công trình này đã tồn tại hơn một thế kỷ. Nếu thuộc giai đoạn 1965-1972, nó cũng đã gần 60 năm tuổi.

Giá trị lịch sử: Đây là nơi đã giúp con người tránh bom đạn, nơi minh chứng cho những ngày Hà Nội kiên cường trong chiến tranh.

Giá trị tố cáo chiến tranh: Nó là bằng chứng tố cáo những cuộc ném bom hủy diệt của phát xít Nhật và đế quốc Mỹ.

Giá trị giáo dục và du lịch: Căn hầm có thể trở thành một điểm tham quan lịch sử, giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về những năm tháng cha ông ta đã trải qua.

Ông nhấn mạnh: “Dù ai xây dựng căn hầm này không quan trọng, điều quan trọng là nó đang nằm trên địa bàn Hà Nội và chúng ta nên giữ lại”. 

Hiện nay, Hà Nội đang đẩy mạnh phát triển du lịch di sản. Một công trình như căn hầm này có thể trở thành điểm tham quan thú vị, góp phần tái hiện câu chuyện về những người hùng thầm lặng của ngành điện.

Sau khi phát hiện vào năm 2019, căn hầm đã được giữ nguyên trạng, chỉ tiến hành vệ sinh và lắp đặt hệ thống chiếu sáng để phục vụ nghiên cứu. Nếu được quy hoạch hợp lý, nơi đây có thể trở thành một phần trong chuỗi các điểm đến lịch sử khu vực Hồ Gươm, cùng với cầu Long Biên, Nhà tù Hỏa Lò, Phố cổ Hà Nội… tạo nên một bức tranh sống động về quá khứ của Thủ đô.