Đạo diễn, NSƯT Nguyễn Tài Văn đã làm nhiều phim về môi trường, rác thải nhựa, đoạt nhiều giải lớn tại các liên hoan phim trong nước và quốc tế. Năm 2023, bộ phim “Hướng đi nào cho phế liệu nhựa” nói về thực trạng, đường đi nhức nhối của việc nhập khẩu phế liệu nhựa chứa đựng nhiều tâm huyết, trăn trở của anh.
 |
| Đạo diễn, NSƯT Nguyễn Tài Văn đã làm nhiều phim về môi trường, rác thải nhựa, đoạt nhiều giải lớn tại các liên hoan phim trong nước và quốc tế. Ảnh: NVCC. |
Trường đoạn phim ám ảnh nhất
Trò chuyện với PV Tri thức và Cuộc sống, đạo diễn, NSƯT Nguyễn Tài Văn cho hay, trong quá trình làm phim tài liệu về rác thải nhựa, một trường đoạn quay tại ngôi làng tái chế nhựa lớn nhất ở miền Bắc là thôn Minh Khai, huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên khiến anh ám ảnh khôn nguôi.
 |
| Bãi rác cao hơn những ngôi mộ ở nghĩa trang thôn Minh Khai. Ảnh: NVCC. |
Đây là ngôi làng đã có hơn 40 năm làm tái chế, những gì không tái chế được, người dân đem vứt ra xung quanh làng. Ở khu nghĩa trang gần làng, rác thải nhựa chất cao như núi, che lấp hết những ngôi mộ.
Cứ tối đến, rác phần rác thải không thể tái chế được sẻ được một số đối tượng đốt lên, những cột khói đen kịt theo gió bay trở lại làng. Theo các nhà khoa học, rác thải nhựa được đốt không đúng quy trình sẻ mang lại rất nhiều hóa chất độc hại như Dioxin…
 |
| Cảnh tượng gây ám ảnh. Ảnh: NVCC. |
Trong một buổi lang thang trong làng để ghi hình người dân phân loại rác thải nhựa, anh Văn tình cờ quay được cảnh một cô bé tầm hơn 10 tuổi tóc rũ rượi đi lại bên ông bà đang ngồi phân loại rác thải nhựa. Cảnh tượng đó giống như một cô bé đang múa ba lê bên đống phế liệu nhựa đang được ông, bà phân loại.
Ban đầu anh không ấn tượng nhiều, nhưng càng ngồi quay, anh càng thấy biểu hiện của cô bé thật không bình thường. Hỏi ra mới biết, từ khi cháu còn trong bụng mẹ, bác sĩ đã khuyên mẹ cháu bỏ con. Nhưng vì gia đình theo Đạo, nên vẫn quyết giữ sinh cháu.
Theo nhiều chuyên gia, có thể, việc người mẹ khi mang thai sống trong môi trường ô nhiễm của rác thải nhựa đã khiến cháu bé đã phải hứng chịu ảnh hưởng nghiêm trọng như vậy. Hình ảnh cô bé múa ba lê với rác thải nhựa trong một trường đoạn đến giờ nghĩ lại tôi vẫn còn ám ảnh”, đạo diễn Nguyễn Tài Văn xúc động.
Bỏ tiền túi làm phim
Đạo diễn, NSƯT Nguyễn Tài Văn cho hay, anh là người đam mê với bộ môn nghệ thuật kể chuyện bằng hình ảnh. Vì vậy, phim của anh dù đề tài nước, rác thải nhưng anh vẫn yêu cầu các quay phim và ê kíp có những thủ pháp để đầu tư về mặt hình ảnh và nội dung hấp dẫn.
Những hình ảnh sinh động, giàu sức biểu cảm, thậm chí gây hiệu ứng thị giác ám ảnh là cái đích mà anh luôn kỳ công hướng tới.
 |
| Đạo diễn Nguyễn Tài Văn lặn, ghi hình rác thải nhựa chìm dưới biển. Ảnh: NVCC. |
Chẳng hạn, đó là hình ảnh dòng nước đen ngòm, bốc mùi hôi thối và đặc quánh như dầu luyn của “công trình thế kỷ” từng là niềm tự hào của miền Bắc một thời trong phim “Chuyện dòng Bắc Hưng Hải”.
Hay ánh mắt thất thần của một người nông dân, khi phải chứng kiến vài chục héc – ta ngao chết trắng vì những chiếc túi bóng dập dềnh trên mặt biển đã dạt vào phủ kín bề mặt các lồng bè và hút cạn oxy khi thuỷ triều rút xuống.
Rồi quang cảnh người dân hồn nhiên bơi lặn, ngâm mình trên làn nước ô nhiễm trầm trọng. Rồi cảnh người đàn ông lặn dưới dòng sông ô nhiễm khai thác mỗi ngày từ 400kg đến 500kg cung cấp ra các chợ quê cho người dân sử dụng.
“Ngồi thuyền để ghi hình bốn tiếng liền, đeo hai lớp khẩu trang dày mà nhóm làm phim vẫn thấy tức ngực, nôn nao do mùi hôi thối của sông Bắc Hưng Hải. Đó là những khuôn hình biết nói, đủ sức thuyết phục và mạnh hơn mọi ngôn từ”, đạo diễn Nguyễn Tài Văn chia sẻ.
Đây cũng chính là lý do khiến anh Văn không tiếc công của để đầu tư, nâng cấp chất lượng hình ảnh cho phim của mình. Trên xe của anh luôn chất đầy thiết bị làm phim cá nhân, để bất cứ lúc nào và ở đâu cũng có thể ngay lập tức tác nghiệp. Lượng ổ cứng lưu dữ liệu cá nhân nhiều không đếm xuể.
 |
| Những hình ảnh sinh động, giàu sức biểu cảm, thậm chí gây hiệu ứng thị giác ám ảnh là cái đích mà đạo diễn Nguyễn Tài Văn luôn kỳ công hướng tới. Ảnh: NVCC. |
Từ ngày đi làm phim, anh gần như chưa hề để ra được một đồng nhuận bút. Chi phí sản xuất cho một tập phim rất khiêm tốn, mà anh lại cầu toàn. Để có một tập phim “Ô nhiễm nhựa ở biển”, tôi mất 6-7 tháng trời di chuyển và ghi hình. Để hoàn thành “Chuyện dòng Bắc Hưng Hải”, ê kíp làm phim phải đi và về không biết bao nhiêu chuyến suốt ba tháng trời, bằng phương tiện cá nhân, trong khi kinh phí được cấp chỉ đủ cho 4 người đi và về địa phương trong một tuần.
Tự lái xe riêng, tiền vé máy bay chỉ có thể thanh toán phần nhỏ, máy móc thiết bị thì liên tục phải “nâng đời”, bổ sung, tự đảm nhận mọi công đoạn hậu kỳ, muốn làm đồ hoạ hay phục dựng để tăng chất lượng nhiều khi cũng phải bỏ tiền túi...
Ngoài ra, còn có những khó khăn chung của những người làm phim tài liệu, tự phải tìm kiếm đề tài, viết kịch bản, tính khả thi, làm sao để phỏng vấn được các bên liên quan, các bộ ngành… Nhưng anh chấp nhận tất cả.
Những cái “được” vô giá
Đạo diễn Nguyễn Tài Văn cho hay, đối với một người làm phim khoa học như anh, một điều khiến anh trăn trở, là số người mắc ung thư ở Việt Nam ngày càng tăng cao.
 |
| Bệnh nhân nhi tại Bệnh viên K Tân Triều. Ảnh: NVCC. |
Năm 2020, theo thống kê của GLOBOCAN, tình hình mắc và tử vong do ung thư trên toàn thế giới đều có xu hướng tăng. Tại Việt Nam, ước tính có 182.563 ca mắc mới và 122.690 ca tử vong do ung thư. Cứ 100.000 người thì có 159 người chẩn đoán mắc mới ung thư và 106 người tử vong do ung thư, xếp thứ 91/185 về tỷ suất mắc mới và thứ 50/185 về tỷ suất tử vong trên 100.000 người. Thứ hạng này tương ứng của năm 2018 là 99/185 và 56/185.
Làm việc trong lĩnh vực có điều kiện tìm hiểu sâu sắc nguyên nhân dẫn tới những con số đáng báo động trên, đạo diễn Nguyễn Tài Văn muốn làm nhiều chương trình để tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân về những mối nguy hại tiềm ẩn trong môi trường xung quanh. Tránh đến khi phát bệnh mới tìm cách chạy chữa thì đã muộn.
 |
| Phế liệu nhựa được nhập về trước khi tái chế. Ảnh: NVCC. |
Bộ phim tài liệu “Hướng đi của phế liệu nhựa nhập khẩu” đã phản ánh một “đường đi” vô cùng nhức nhối đối với rác thải nhựa nhập khẩu vào Việt Nam, từ lúc phế liệu được nhập khẩu, sản xuất đồ dùng tái chế cho người dân sử dụng, rồi vứt ra những bãi rác, tiếp tục trở thành rác thải nhựa. “Đường đi” này là một vòng tròn khép kín, gây nên bao hậu quả đối với môi trường, sức khoẻ của con người.
“Tôi biết nếu chỉ là một chương trình, một bài viết, và một lần đưa tin hay làm phim thôi thì có thể sẽ khó khăn để truyền tải những thông điệp đến người dân bởi mỗi người có một trình độ, một góc nhìn và sự cảm nhận khác nhau. Nhưng khi chúng ta liên tục nhắc đến nó, tuyên truyền đúng cách, tôi tin nó sẽ thấm dần vào ý thức của người dân, và cao hơn nữa là các nhà quản lý”, anh Văn nói.
 |
| Rác thải không xử lý được, bị người dân đổ lẫn ra đất. |
Sau khi “Ô nhiễm nhựa ở biển” lên sóng, Green Hub, một tổ chức phi chính phủ đã đưa ra phương án sơn phủ để tăng tuổi thọ cho phao xốp ở lồng bè từ 2 lên 20 năm. “Chuyện dòng Bắc Hưng Hải”đã góp thêm một tiếng nói,để Bộ Tài nguyên và Môi trường có đánh giá tác động môi trường báo cáo Chính phủ.
Phim tài liệu “Hướng đi nào cho phế liệu nhựa” cũng được lãnh đạo tỉnh, huyện ở tỉnh Hưng Yên đánh giá cao, đồng tình ủng hộ, tạo điều kiện để đoàn làm phim tác nghiệp tốt nhất.
“Những cái được ấy là vô giá. Với tôi, làm phim là công việc hấp dẫn, khi tôi có thể góp phần rất nhỏ giúp cuộc sống này tốt đẹp hơn”, đạo diễn Nguyễn Tài Văn bộc bạch.
Đạo diễn Nguyễn Tài Văn hiện là đạo diễn của Phòng Khoa học môi trường, Ban Khoa giáo, Đài Truyền hình Việt Nam. Ở vai trò đạo diễn và quay phim, anh đã đoạt nhiều giải thưởng cao nhất tại các Liên hoan phim trong nước. Trong đó, ở đề tài về rác thải nhựa, có thể kể tới phim “Ô nhiễm nhựa ở biển” được trao giải Bông Sen Bạc năm 2019 (không có Bông Sen Vàng) cho thể loại phim Khoa học, tiếp đó là Cánh diều Bạc của hội điện ảnh Việt Nam, Giải B liên hoan phim, môi trường của Bộ Tài nguyên và Môi trường.
Mời quý độc giả xem video: Đạo diễn Nguyễn Tài Văn chia sẻ về những trăn trở trong việc làm phim về rác thải nhựa. Video do PV Tri thức và Cuộc sống thực hiện.
Mai Loan