Trong Vũ trung tuỳ bút, Phạm Đình Hổ cho biết, vào thời gần với thời ông sống (cách đây cũng mấy trăm năm), con người mới mới mê hoặc về thuyết họa phúc, hoặc đem mồ táng ở tận nơi hang cùng núi hẻm, hoặc đem hài cốt táng ở nơi tha hương. Chính vì lẽ đó, mà có gia đình không tìm được mộ tổ tiên.
Chưa biết việc chôn cất đã hợp phong thuỷ hay không, nhưng việc đi tìm cuộc đất, thậm chí tìm ở nơi xa xôi sao cho tốt, ít nhất đã khiến con cháu không tiện chăm sóc mộ, lâu dần cũng không còn nhớ vị trí ở đâu, nếu như bia bị mất.
Phạm Đình Hổ cũng nói rằng, cổ nhân khi chôn mộ, có khắc đá để ở dưới mộ gọi là chí, dựng bia ở trước mộ gọi là biểu.
Ông dẫn ra mấy ngôi mộ của những bậc danh tiếng xưa: “Khi xưa, mộ ông Nghiễm Bá Ngưu (học trò Khổng Tử) tự nhiên đất sụt xuống thành ao, còn lại cái miếu ở trước mộ. Người ta nhận lầm là miếu Ngưu Đại vương. Về sau, kẻ hiếu sự mò ở dưới ao tìm được mộ chí của ông Bá Ngưu, mới chữa được cái lầm ấy.
Mộ ông Tăng Tử, người đời sau cũng quên không biết ở chỗ nào; sau có bắt được cái bia đá viết lối chữ cổ ở trong núi Gia Thiện, từ đấy mới lại dựng bia làm dấu. Xem thế thì biết cổ nhân đều có làm mộ chí.
Ông Khổng Tử tự tay viết sáu chữ 'Ân Thái sư Tỷ Can mộ' dựng ở Muội Đô (theo chú thích, đây là Tôn thất nhà Ân, can gián Trụ Vương nên bị Trụ Vương giết chết, moi tim ra để xem. Đời sau tôn là thánh). Đến nay người đi qua mộ ấy vẫn tỏ lòng cung kính.
Ông Âu Dương Tu có vị tổ tiên dựng mộ biểu ở gò Lũng Cương, mộ biểu đã từng lở xuống nước sâu, sau tìm thấy ở Lư Lăng tám chữ 'Tế chi phong bất như dưỡng chi bạc' (nghĩa là Lúc chết cúng tế hậu hĩ đến đâu cũng không bằng lúc sống mà phụng dưỡng đạm bạc) khắc vẫn còn thấy đỏ chói rành rành”.
Phạm Đình Hổ cũng kể lại câu chuyện, Hưng Đạo Vương khi xưa dặn con là Hưng Võ Vương đem hỏa táng rồi để xương vào cái đồ tròn, chôn giấu ở trong vườn An Lạc. Sự ấy còn chép ở trong Trần sử, vậy sao ở Thư Trì lại thấy có mộ chí Hưng Đạo Vương?
Mấy năm gần đây, nước sông xói lở, cái mộ chí ấy lòi ra, người làng mới đem táng vào chỗ đồng cao. Còn đời xa xưa hơn, từ đời Thành Chu (các triều đại Thương, Chu thời Tam đại bên Trung Quốc), theo Phạm Đình Hổ thì chưa có thói tìm địa lý để mộ.
Kẻ hiếu tử khi chôn đấng thiên thì chỉ để về phía bắc bên làng xóm, chọn nơi nào cao ráo mà táng thể phách đấng thân cho yên. Nếu có xét hỏi đến việc bói toán khi để mộ, hoặc bói rùa, hoặc bói dịch, thì cũng chỉ mong về sau tránh những chỗ khỏi làm thành quách, khỏi làm đường sá, khỏi phải thủy hỏa đạo tắc xâm phạm đến mà thôi.
“Đấng Khổng Phu tử vốn là bậc thánh trời sinh, nhiều tài năng, vậy mà chôn thân phụ ở đường Ngũ Phủ, sau đem về hợp táng ở đất Phòng, chứ không có tìm đất gì cả. Chính mộ đức Khổng Phu tử ở Khổng Lâm, cũng không hề tìm đất trước để làm nơi sinh phần bao giờ.
Nay xét sách Đồ chí khuyết lý, thấy một khu đất vài trăm dặm, núi sông rộng rãi, so với thuyết các nhà phong thủy bao nơi nọ là ngưu sa hà thủy, nơi kia là quần quỉ hồ long, đều không có quan hệ gì. Xem vậy thì thấy cổ nhân bốc táng không có cái thuật đi tìm địa lý”, Phạm Đình Hổ viết.
Như vậy, theo Phạm Đình Hổ, người đời xưa, kể cả bậc thánh nhân, khi chôn cất thì không chôn cất theo thuật phong thủy.
Có không ít người ngày nay, và một số nơi vẫn quan niệm việc tìm địa lý tốt để chôn cất người chết sẽ tạo vận khí tốt cho người sống, và tạo sự yên ổn cho vong linh người mất, thì những quan điểm của Phạm Đình Hổ là một góc nhìn để chúng ta so sánh.
Theo Vũ Đoàn/Pháp luật Việt Nam