Giá trị đặc biệt của Cụm di tích nhà Mạc ở Dương Kinh

Phó thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long vừa ký Quyết định số 152/QĐ-TTg về việc xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt (đợt 17, năm 2025) đối với 5 di tích, trong đó có Cụm di tích liên quan đến nhà Mạc ở Dương Kinh (huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng).

Tư liệu của Cổng TTĐT Huyện Kiến Thụy cho biết, vương triều Mạc được sáng lập bởi Thái tổ Mạc Đăng Dung (1483-1541), là người làng Cổ Trai, huyện Nghi Dương, phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương (nay là làng Cổ Trai, xã Ngũ Đoan, huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng). Ông thuộc dòng dõi, con cháu của những danh nho đời Trần như Mạc Hiển Tích, Mạc Đĩnh Chi.

Tuy sinh ra trong gia cảnh nghèo khó nhưng Mạc Đăng Dung lại có tài năng võ nghệ nên đã trúng tuyển cuộc thi tuyển dũng sĩ và dành hơn 20 năm cuộc đời phục vụ dưới 4 triều vua Lê. Trong khoảng thời gian đó, ông đã lập được nhiều chiến công và nắm quyền chỉ huy binh mã cả nước.

Bia đá khắc chiếu nhường ngôi của nhà Lê cho nhà Mạc ở Khu tưởng niệm các vua nhà Mạc. Ảnh: Haiphongnews.gov.vn.

Năm 1527, Mạc Đăng Dung được thăng tước Thái Sư rồi ép Lê Cung Hoàng nhường ngôi cho mình. Việc nhà Mạc thay thế một nhà Hậu Lê không còn đủ năng lực và bị thiên hạ chán ghét là tất yếu của lịch sử. Nếu dòng họ Mạc không nổi dậy thì các dòng họ thế tộc khác cũng làm điều tương tự trong bối cảnh lúc đó.

Sau gần 3 năm làm vua, Mạc Đăng Dung lui về Dương Kinh ở ẩn, trao lại ngôi báu cho con trưởng Mạc Đăng Doanh nhưng vẫn ngầm chỉ đạo việc triều chính. Từ đó cho trở đi, con cháu của Mạc Đăng Dung thay nhau lên nối ngôi và tham gia tiếp quản việc triều chính.

Nhà Mạc đã trải qua 5 đời vua: Mạc Đăng Dung (1527 - 1529), Mạc Đăng Doanh (1530 - 1540), Mạc Phúc Hải (1541 - 1546), Mạc Phúc Nguyên (1547 - 1561) và Mạc Mậu Hợp (1562 - 1592). Đến đầu năm 1593, triều đại nhà Mạc chính thức khép lại dưới tay quân Lê - Trịnh, đánh dấu 66 năm trị vì.

Trong suốt quãng thời gian 66 năm đó, nhà Mạc đã đưa ra nhiều chính sách cải cách, phát triển kinh tế làm cho đời sống nhân dân no đủ, xã hội ổn định. Nhà Mạc đã đưa kinh tế vùng Đông Bắc mở mang mạnh mẽ với thủ công, thương nghiệp phát triển, tiêu biểu như gốm sứ thời nhà Mạc đã vươn tới thị trường Đông Nam Á và các nước Trung Đông v.v… Trọng học vẫn, nhiều kỳ thi đã được nhà Mạc tổ chức dù chiến tranh nổ ra liên miên. Nhiều bậc hiền tài đã xuất hiện dưới thời nhà Mạc, với những gương mặt tiêu biểu có thể kể đến là Tiến sĩ Nguyễn Thị Duệ và Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm.

Không thể phủ nhận rằng, tuy có thời gian tồn tại ngắn nhưng triều đại nhà Mạc đã để lại những dấu ấn tốt đẹp cho lịch sử nước nhà giai đoạn nửa đầu thế kỷ 16.

Cụm di tích liên quan đến nhà Mạc ở Dương Kinh (huyện Kiến Thụy) gồm 5 di tích: Từ đường họ Mạc; Khu tưởng niệm các vua nhà Mạc; Chùa Trà Phương; Chùa Nhân Trai và Đền - chùa Hòa Liễu.

Trong 5 di tích này, Khu tưởng niệm các vua nhà Mạc có quy mô đặc biệt bề thế. Công trình được khởi công xây dựng vào năm 2009, trên nền móng của Điện Tường Quang, nơi phát tích triều Mạc. Hiện tại, Khu tưởng niệm đã hoàn thành giai đoạn 1 và 2 với diện tích 2,5 ha trên tổng diện tích quy hoạch là 10,5 ha, gồm các hạng mục: Nghi môn ngoại, cầu đá, hồ cá, nghi môn nội, nhà văn bia, nhà giải vũ và nhà chính điện.

Toàn cảnh Khu tưởng niệm các vua nhà Mạc. Ảnh: Thành đoàn Hải Phòng.

Trọng tâm của Khu tưởng niệm là nhà chính điện (diện tích 586,19 m2) được xây dựng theo kiến trúc văn hóa thời Mạc với bố cục mặt bằng hình chữ “Công”, nâng đỡ bởi 100 cây cột gỗ lim, gồm ba phần: 7 gian tiền đường, 5 gian hậu cung... Gian tiền đường là nơi thờ linh vị 5 vị vua thời Mạc. Tượng bằng gỗ dát vàng, chính giữa là tượng Thái tổ Mạc Đăng Dung và các đồ thờ quý. Khu tưởng niệm đang lưu giữ thanh Định Nam Đao (dài 2m55, nặng 25,6 kg) gắn với công lao sự nghiệp của Mạc Thái Tổ, cùng Ngài xông pha chiến trận, bách chiến bách thắng.

Nhiều hiện vật quý được cung tiến, đóng góp để hoàn thiện di tích. Trong đó phải kể đến chuông đồng Đại Hồng chung do các nghệ nhân Huế đúc vào năm 2010, có cân nặng đúng bằng năm khởi nghiệp triều Mạc (1.527 kg). Ngày 22/9/2010, chi họ Phạm gốc Mạc ở thôn Ngọc Tỉnh (Xuân Trường, tỉnh Nam Định) cùng con cháu dòng tộc và nhân dân địa phương long trọng nghinh rước báu vật thanh long đao của Tiên đế về lưu thờ tại Khu tưởng niệm. Trước sân chính điện hiện trưng bày Bộ Văn phòng tứ bảo (gồm bút, nghiên, mực, giấy) tạc bằng đá xanh trên mai rùa đá, được tổ chức kỷ lục Việt Nam công nhận là lớn nhất Việt Nam...

Có thể nói, Khu tưởng niệm các vua nhà Mạc nói riêng và Cụm di tích liên quan đến nhà Mạc ở Dương Kinh nói chung không chỉ lưu giữ những di sản văn hóa quý báu của dân tộc mà còn là nơi để du khách tìm hiểu rõ nét hơn về quá khứ hào hùng của dân tộc ta xuyên suốt chiều dài lịch sử.