Đền Trúc - Ngũ Động Thi Sơn: Chốn yên bình bên dòng sông Đáy

Không chỉ mang trong mình dấu ấn lịch sử thời Lê sơ, nơi đây còn gói trọn vẻ đẹp của thiên nhiên hoang sơ, huyền bí và truyền thống văn hóa lâu đời của người dân vùng Trúc Lĩnh.

Đền Trúc nằm ở thôn Quyển Sơn, xã Thi Sơn (huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam) – nơi xưa kia là trung tâm tụ nghĩa của vua Lê Đại Hành (Lê Hoàn) trước khi lên ngôi hoàng đế. Theo truyền thuyết, năm 980, khi giặc Tống chuẩn bị xâm lược nước ta, Thập đạo tướng quân Lê Hoàn đã cùng quân sĩ tụ binh tại vùng rừng trúc này, dựng đại bản doanh, luyện quân và sau đó đánh thắng quân xâm lược, bảo vệ giang sơn Đại Cồ Việt. Để tưởng nhớ công lao của ông, người dân lập đền thờ, gọi là đền Trúc – biểu tượng cho khí phách quật cường, bền bỉ như cây trúc thẳng ngay giữa đại ngàn.

Từ cổng đền nhìn vào, du khách dễ dàng bị cuốn hút bởi lối kiến trúc truyền thống đậm nét Bắc bộ với hệ thống tường gạch bao quanh theo hình chữ nhật khép kín. Trên tường đắp nổi và treo trang trọng những bức hoành phi, câu đối sơn son thếp vàng. Nổi bật trong đó là các dòng chữ: “Trúc Lĩnh linh từ”, “Anh vũ thiên thu”, “Tụ nghĩa đường”, “Đại nghĩa thắng hung tàn, chí nhân thay cường bạo”… Câu cuối cùng trích từ Bình Ngô đại cáo – áng “thiên cổ hùng văn” của Nguyễn Trãi, được cho là đã ra đời từ chính vùng đất linh thiêng này.

Ông Nguyễn Duy Hảo, huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam cho biết: "Ngôi đền được dựng giữa khu rừng trúc rộng hàng chục mẫu, nên mang tên đền Trúc. Sau ngót ngàn năm, rừng trúc giờ không còn nguyên như xưa nữa, nhưng xung quanh đền, vẫn muôn ngàn bóng trúc. Những cây trúc thân vàng óng, thướt tha trong gió càng tôn cho phong cảnh nơi đây thêm thơ mộng. Với sự biến đổi của thời gian ngôi đền chỉ còn giữ được một số nét căn bản".

Cách đền Trúc không xa, Ngũ Động Thi Sơn nằm sâu trong lòng núi đá vôi, nổi bật với hệ thống hang động tự nhiên gồm năm động chính và nhiều ngách nhỏ nối liền nhau, tạo thành một quần thể kỳ vĩ giữa núi rừng tĩnh lặng. Dọc theo lối mòn rợp bóng tre trúc, du khách có thể thong dong leo qua gần 300 bậc đá để đến cửa động. Càng vào sâu, không gian càng tĩnh mịch, lạnh buốt – như đưa con người trở về với cõi linh thiêng huyền sử.

Trong động, những khối nhũ đá với hình thù kỳ ảo lấp lánh dưới ánh đèn mờ tạo nên một khung cảnh vừa cổ kính vừa siêu thực. Có khối giống như ngai vua, có tảng lại như tượng Phật, có chỗ vút cao như dải lụa từ trời buông xuống. Thiên nhiên đã kiến tạo nơi đây thành một “bảo tàng địa chất” sống động, đồng thời cũng là chốn thiền định, tâm linh cho bao thế hệ người Việt.

Theo các bậc cao niên, xưa kia toàn bộ quần thể động đều thông nhau, tạo thành một dòng chảy ngầm. Sau này do sạt lở địa chất nên các ngách bị chia cắt, chỉ còn một số tuyến có thể thám hiểm. Tuy vậy, mỗi hang vẫn giữ được vẻ đẹp nguyên sơ, kỳ thú, thấm đẫm hơi thở của thời gian.

Đền Trúc – Ngũ Động Thi Sơn không chỉ là điểm đến du lịch mà còn là không gian thiêng liêng, nơi giao hòa giữa lịch sử – tâm linh – thiên nhiên. Hàng năm, vào tháng Giêng, nơi đây tổ chức lễ hội Đền Trúc thu hút đông đảo du khách thập phương với nhiều hoạt động đặc sắc như tế lễ truyền thống, biểu diễn rước lửa thiêng, rước kiệu, hát chèo, đấu vật, đặc biệt là trò “múa rồng đất” – một loại hình múa dân gian độc đáo mang đậm bản sắc Trúc Lĩnh.

Sự kết hợp giữa cảnh quan núi rừng hữu tình, hệ thống hang động kỳ thú và không gian đền đài cổ kính đã tạo nên một quần thể danh thắng tiêu biểu bậc nhất của vùng đồng bằng sông Hồng. Trong chiến lược phát triển du lịch bền vững của tỉnh Hà Nam, Đền Trúc – Ngũ Động Thi Sơn được định hướng là điểm nhấn quan trọng trong tuyến du lịch tâm linh – sinh thái phía Nam của tỉnh, gắn kết với các di tích như chùa Bà Đanh, động Tam Giao, hồ Tam Chúc…