Dâng sao giải hạn cực đoan theo 'đám đông', gây lãng phí, tốn kém

Những năm gần đây, bất chấp khuyến cáo về việc ngăn chặn các hoạt động mê tín dị đoan, dâng sao giải hạn, cúng oan gia trái chủ... nhiều chùa vẫn đông nghịt người đến đăng ký làm lễ dâng sao giải hạn dưới tên gọi lễ cầu an. Một số người sẵn sàng chi cả chục triệu đồng mở khóa lễ dâng sao giải hạn tại nhà.

Trong tín ngưỡng dân gian Á Đông nói chung và Việt Nam nói riêng, mỗi tuổi trong một năm đều chịu ảnh hưởng của một sao. Có tất cả 9 sao lần lượt là Kế Đô, La Hầu, Thái Dương, Thái Âm, Mộc Tinh, Hỏa Tinh, Thủy Tinh, Kim Tinh, Thổ Tinh. 9 sao luân phiên ảnh hưởng đến cuộc sống của con người trong từng năm.

Trong đó Thái Dương, Thái Âm, Mộc Đức được coi là những sao tốt (cát tinh). La Hầu, Kế Đô, Thái Bạch là những sao xấu, gọi là “sao hạn” (hung tinh).

Không ít người quan niệm bị sao xấu chiếu mệnh sẽ gặp vận hạn trong cả năm. Hạn nhẹ thì gặp vấn đề về sức khỏe, tình cảm, tiền bạc, sự nghiệp. Hạn lớn có khi nguy hại đến tính mạng. Để giải vận đen, các gia đình làm lễ cúng sao, hay còn gọi là dâng sao giải hạn.

Mỗi sao thường chiếu vào một ngày nhất định hàng tháng, nhiều người tin rằng phải làm lễ vào ngày đó. Mỗi lễ ứng với các sao có thể thức bày biện lễ vật và đồ thờ, hướng đặt lễ, cách khấn vái... khác nhau.

Thời đại 4.0, bài đăng mời gọi làm lễ dâng sao giải hạn trực tuyến ngập tràn mạng xã hội. Gia chủ chỉ cần gửi thông tin, chuyển khoản cho chủ đền, chủ điện. Thủ nhang một ngôi đền ở Yên Bái còn đăng số điện thoại "đường dây nóng" kèm lời cam kết: "Các gia chủ tôn nhang bản mệnh - giải hạn tam tai - giải hạn thái tuế nhắn tin riêng để nghe dặn dò chuẩn bị lễ lạt cho chu đáo và đầy đủ, cầm tới điện để giải hạn".

PGS. TS Bùi Xuân Đính - nguyên trưởng phòng Tộc người Việt, Viện Dân tộc học (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) - lý giải từ xa xưa, việc dâng sao giải hạn hay dâng sao đón phúc chủ yếu diễn ra ở các đền và tư gia. Các chùa không có tục này mà chỉ làm lễ cầu an, tức cầu bình yên, sức khỏe cho cá nhân, gia đình.

Do nhiều nguyên nhân, việc dâng sao giải hạn được đưa vào chùa. "Trước đây, cúng sao ở chùa cũng đơn giản. Vào đầu năm mới, nhà chùa làm lễ cầu cho quốc thái dân an, nhân thể viết sớ cầu xin giảm nhẹ tai ách cho người gặp sao xấu. Cũng có nhà chùa làm lễ cúng sao khi có một số gia đình có yêu cầu (làm lễ tại chùa hoặc tại nhà), không chỉ làm vào đầu năm mà tiến hành hàng tháng. Dần dần, không rõ từ bao giờ, vào tháng Giêng, nhiều người tìm đến các chùa để tính sao, đoán hạn, tìm cách giải vận hạn sao chiếu mệnh trong năm", PGS.TS Bùi Xuân Đính nói.

Chuyên gia khẳng định dâng sao giải hạn không phải là nghi thức Phật giáo, ban đầu chỉ có ở các quán của Đạo giáo, các đền, sau mới lan sang các chùa. Những năm qua, Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã nhiều lần khẳng định cúng sao, dâng sao giải hạn không có trong giáo lý nhà Phật.

Vận hạn và giải hạn chỉ là quan niệm, theo thời gian trở thành niềm tin, rồi biến thành hành vi tín ngưỡng thực tế của một bộ phận cư dân thuộc đủ các giai tầng xã hội.

Từ đầu thập niên 1990 đến nay, cùng với các hình thức lễ bái khác, dâng sao giải hạn phát triển tương đối rầm rộ, từ đô thị lan về nông thôn và chủ yếu ở các chùa.

PGS.TS Bùi Xuân Đính nêu một số lý do dâng sao giải hạn trở nên phổ biến. Thứ nhất, do quan niệm "có thờ có thiêng, có kiêng có lành”, cùng với đời sống vật chất khấm khá hơn. Phú quý sinh lễ nghĩa, nhiều người tin vào may rủi và làm lễ dâng sao giải hạn. Thứ hai, dâng sao giải hạn được tuyên truyền trong dân gian, mọi người đều dễ dàng tiếp cận, tìm hiểu.

"Tâm lý đám đông cũng là yếu tố quan trọng, góp phần làm cho việc dâng sao giải hạn lan rộng. Có nơi lợi dụng lòng tin của người dân để ngầm tuyên truyền, phổ biến để nhiều người tin rằng chùa này thiêng hơn chùa kia, để cạnh tranh lẫn nhau", chuyên gia phân tích.

Dâng sao giải hạn có thể tạo ra hiệu ứng tâm lý cho người làm lễ, giúp họ thấy thoải mái, yên tâm phần nào. Nhiều người tin vào sao tốt, sao xấu một cách thụ động, thực hành nghi lễ theo tâm lý đám đông, dẫn đến tình trạng mê tín dị đoan gia tăng.

"Khi dâng sao trở nên phổ biến, mỗi người khi đến năm sao xấu chiếu mạng sẽ tỏ ra lo lắng, tâm thần bất an, nếu không cúng sao, tâm lý sẽ bị ức chế, luôn lo lắng sẽ gặp tai họa dẫn đến việc xử lý thiếu sáng suốt, linh hoạt dẫn đến kết quả xấu, thậm chí có thể gây tai nạn. Cúng sao giải hạn nếu không đi đôi với việc làm điều thiện cùng nỗ lực cá nhân sẽ dẫn đến tâm lý ỷ lại, trông chờ vào thế lực siêu hình. Dâng sao giải hạn bị đẩy lên mức cực đoan, trở thành thương mại hóa, gây tốn kém, lãng phí cho cá nhân, gia đình và cộng đồng, gây hiệu ứng xấu với đời sống xã hội", PGS.TS Bùi Xuân Đính nói.

PGS. TS Bùi Xuân Đính - nguyên trưởng phòng Tộc người Việt, Viện Dân tộc học (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam).

Việc dâng sao giải hạn cũng không có cơ sở khoa học. Chuyên gia nhấn mạnh có dâng đến ngàn vạn lần thì các ngôi sao vẫn vận động như thế, không thay đổi, không thể ảnh hưởng đến cuộc sống của mỗi con người.

Chuyên gia văn hóa cho rằng mọi người nên sống với sự bình thản, lành mạnh, gắng làm nhiều điều thiện. Trong cuộc sống có lúc không gặp may cũng đừng cho là vận hạn mà vội bi quan, dẫn đến tin sai, làm sai, tốn tiền của.

"Không gì tốt bằng việc hướng tới thiện tâm, sống trong sạch, lành mạnh trong cả nền tảng vật chất cũng như tinh thần, luôn nỗ lực làm chủ cuộc sống của mình. Đó mới chính là các yếu tố cơ bản nhất giúp mỗi người vượt qua mọi khó khăn, gặt hái thành công trong cuộc sống", ông Bùi Xuân Đính nói.