Họ Nguyễn làng Viềng (phường Đồng Nguyên, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh) từ lâu được biết tới là một trong “tứ gia vọng tộc” đất Kinh Bắc xưa không những bởi số lượng người trong dòng họ đỗ đạt, làm quan to trong triều, mà còn bởi nhiều huyền tích nhuốm màu liêu trai.
Kỳ 1: Sự hiển đạt của một dòng họ
Sự thành đạt của một dòng họ nổi tiếng, bên cạnh những cố gắng học hành của những thành viên dòng tộc bao giờ cũng có rất nhiều câu chuyện thần bí xung quanh. Thực hư những chuyện này đến nay thật khó giải thích, tuy nhiên cũng rất khó có cơ sở để bác bỏ.
Được Tả Ao tiên sinh đặt dương cơ
Người được coi là thủy tổ, khai sinh ra dòng họ Nguyễn khoa bảng làng Viềng là Thám hoa Nguyễn Văn Huy. Tương truyền tổ tiên cụ Nguyễn Văn Huy vốn làm nghề bán nước dưới gốc đa làng Đông Lâu (nay là làng Đồng Thôn), huyện Yên Phong, Bắc Ninh. Tuy nhiên sau khi cụ thân sinh ra Thám hoa Nguyễn Văn Huy mất thì gia đình có chuyển về sinh sống tại làng Viềng. Sau này cụ Huy có kết thân với một người con gái làng Tiêu Thượng (nay thuộc thị xã Từ Sơn, Bắc Ninh) tên là Nguyễn Thị (trong gia phả gọi là Huy phu nhân) vốn cũng là con của một gia đình gia thế.
Thời bấy giờ ở nước ta có một thầy địa lý rất nổi tiếng là Tả Ao chuyên đi ngao du khắp nơi để tìm những mảnh đất đẹp, rồi xem xét nhân tình mà đặt mộ cho những người có duyên. Nhân một lần đi du ngoạn qua địa phận làng Tiêu Sơn, Tiêu Thượng (đều thuộc thị xã Từ Sơn) thường hay trú tại nhà thân phụ Huy phu nhân.
 |
| Hình thế ngôi mộ được cho là thầy địa lý Tàu đã đặt cho, tuy nhiên hình thế này đến nay không còn. |
Khi đó Huy phu nhân 14 tuổi và là người thường xuyên lui tới hầu hạ, chăm sóc Tả Ao tiên sinh rất chu đáo, không có điều gì sơ suất. Được một thời gian thì Tả Ao tiên sinh xin cáo về, Huy phu nhân thấy vậy mới ngỏ lời: “Tiên sinh là thầy về xem đất, thầy giúp cho mọi người sao không vì nhà cháu mà đặt cho ngôi đất tốt”. Tiên sinh thấy vậy không trả lời mà cứ thế bỏ đi.
Huy phu nhân thấy vậy cũng không dám hỏi nhiều, nhưng định bụng nếu có cơ hội sẽ xin lại lần nữa. Thế rồi nhân một lần có chuyện qua lại Tiêu Sơn, Tả Ao tiên sinh lại ghé vào nhà Huy phu nhân để nghỉ ngơi. Không từ bỏ hy vọng, Huy phu nhân lại tiếp tục cầu xin nhưng tiên sinh vẫn làm ngơ không trả lời.
Bất chợt một hôm Tả Ao tiên sinh mới nói riêng với Huy phu nhân rằng: “Làng Vĩnh Kiều có một danh sĩ, sau này ắt thành người tài, cháu có muốn kết thân không?”. Huy phu nhân nói: “Phận gái đặt đâu là quyền cha mẹ, cháu đâu dám tự quyền”. Thấy vậy, Tả Ao tiên sinh mới nhận đứng ra làm người mai mối, vừa đến nói với thân sinh Huy phu nhân, vừa đến nói với thân mẫu cụ Thám hoa Nguyễn Văn Huy để hai người nên duyên vợ chồng và hai nhà kết thành thông gia.
Tả Ao tiên sinh nói với cha Huy phu nhân rằng: “Ông có hoang thổ một khu, lại là đất tốt, nên bảo chàng rể sang ở đấy sớm tối được nương nhờ, mà con gái ông cũng tiện đường chăm sóc”. Được ưng thuận, tiên sinh bèn chọn ngày tốt, đặt hướng dựng ngôi dương cơ và cụ Nguyễn Văn Huy cũng chuyển từ làng Viềng sang ngôi dương cơ này để đêm ngày đèn sách. Sau những đêm đèn sách miệt mài, cuối cùng cụ đỗ thám hoa năm 1529 đời Vua Mạc Thái Tổ. Năm đó khoa thi không lấy trạng nguyên nên lấy cụ Huy đỗ đầu với chức danh thám hoa.
Truyền thuyết cho rằng cụ Huy đỗ đạt là nhờ được sống trên căn dương cơ được Tả Ao tiên sinh đặt cho. Tuy nhiên theo cụ Nguyễn Đình Quát (78 tuổi) hậu duệ đời thứ 14 dòng họ Nguyễn làng Vĩnh Kiều thì: “Những truyền thuyết như vậy không thiếu, thậm chí còn được ghi vào trong gia phả của dòng họ chúng tôi. Tuy nhiên tôi cho rằng các cụ đỗ đạt phần nhiều là dựa vào nỗ lực và sự kiên trì không mệt mỏi, tất nhiên còn phải dựa vào đức của tổ tiên nữa”.
Phát đạt nhờ âm phần
Bên cạnh câu chuyện Tả Ao tiên sinh đặt dương cơ thì trong gia phả họ Nguyễn làng Vĩnh Kiều còn chép lại truyền thuyết rất thú vị về những thầy địa lý Tàu đặt mộ giúp cho con cháu dòng họ Nguyễn sau này nối nhau đỗ đạt. Tương truyền rằng, vì người Tàu chịu ơn cụ thân sinh ra cụ Nguyễn Văn Huy nên họ đã nhờ một thầy phong thủy nổi tiếng sang Việt Nam tìm giúp một ngôi mộ tốt để trả ơn.
 |
| Cổng mộ Thám hoa Nguyễn Văn Huy tại làng Viềng. |
Khi các thầy địa lý Tàu đến thì cụ thân sinh ra cụ Huy đã mất và chỉ còn cụ bà. Hai thầy địa lý Tàu bèn nói với cụ bà rằng: “Chúng tôi tìm được hai ngôi đất. Một ngôi kiểu quần sơn củng phục (các núi chầu lại), có thể làm một đời đế vương, một ngôi kiểu cáo trục hoa khai (phong tước nở hoa), có thể làm được bảy đời phò mã (rể vua) tùy người lựa chọn”. Cụ bà thấy thế liền đáp rằng: “Nhà tôi ở chỗ thôn quê bỉ lậu, dám đâu hy vọng những sự lớn lao ấy. Tôi chỉ mong có được một ngôi đất đời nào trong nhà cũng có văn nho mà thôi”. Hai thầy địa lý Tàu thấy vậy liền trả lời: “Chính như nguyện vọng của người thì há cần phải tìm ở đâu xa. Ngay đầu làng này có một huyệt phát kế thế công khanh xin vì người mà giúp cho vậy”.
Xét ngôi huyệt đó long mạch khởi từ xã Cẩm Chương đi lại (nay không xác định địa điểm này ở đâu), đến đầu làng Vĩnh Kiều thì nhô lên thành hai mô đất. Một mô hơi to và bằng phẳng. Một mô hơi bé và méo lệch. Thầy thứ nhất thì bảo huyệt nằm ở mô thứ nhất, thầy thì bảo huyệt nằm ở mô thứ hai. Hai thầy không ai chịu ai, tranh cãi nhau, sau cùng họ phải họa lại bản đồ chỗ đất ấy rồi sai người đem về trình sư phụ quyết định. Người thầy khi xem xong thì viết thư cho học trò rằng: “Ngôi đất này là kiểu hoàng xà thính cáp (rắn vàng nghe ngóe), khí ở tai, hai mộ đất chính là hai tai vậy. Mô lớn tất điếc, mô bé hơi chéo có khí, huyệt ở mô bé ấy. Cứ bảo người nhà làm theo như vậy”.
Không biết thực hư chuyện này ra sao nhưng khi táng huyệt tại điểm đó, sau 36 năm phát phúc, cụ thủy tổ Nguyễn Văn Huy đã đỗ thám hoa. Cụ làm quan tới chức Thượng thư Bộ Lễ, được vua phong làm Đặc Tiến Kim Tử Vinh Lộc Đại Phu. Cụ Huy sinh được ba người con trai thì tất cả đều đỗ đạt. Người con cả là Nguyễn Đạt Thiện đỗ Hoàng giáp năm 1559 dưới thời Mạc Tuyên Tông, làm quan tới chức Lại khoa đô cấp sự trung. Người con thứ hai là Nguyễn Trọng Quýnh đỗ Hoàng giáp năm 1547 dưới thời Mạc Tuyên Tông, làm quan tới chức Thượng thư Bộ Lễ. Người con út là Nguyễn Hiển Tích đỗ tiến sĩ năm 1565 thời Mạc Mục Tông, làm quan tới chức Binh bộ Tả thị Lang, tước Nghi Khê hầu.
Riêng cụ Nguyễn Trọng Quýnh có mười người con trai, 4 người mất sớm còn lại 6 người, trong đó có người con cả là Nguyễn Giáo Phương đỗ thám hoa năm 1586, thời Mạc Mục Tông. Do khoa thi này không lấy trạng nguyên và bảng nhãn nên đã lấy Nguyễn Giáo Phương đỗ đầu. Những người con còn lại đa phần đều đỗ đạt làm quan to trong triều. Trong đó đặc biệt có hai người là cụ Minh Tâm và Đức Trạch lại phát về đường võ nghiệp, một người được phong tước hầu, một người được phong hàm Thái Bảo. Con cháu các cụ này cũng nối nhau kế thừa nghiệp cha ông. Người thì phát đường văn nho, người thì phát đường võ nghiệp.
Tên tuổi dòng họ Nguyễn làng Viềng nức tiếng gần xa và được người dân Kinh Bắc xưa xếp vào hàng “tứ gia vọng tộc” vì có nhiều người đỗ đạt, làm quan. Người dân thì đồn đại rằng dòng họ này phát là nhờ có dương cơ, người thì lại bảo phát về đường âm trạch. Không biết thực hư ra sao, chỉ biết rằng nếu so về truyền thuyết thì dòng họ này gần như là dòng họ duy nhất được cả hai thầy địa lý nổi tiếng người Tàu và Việt Nam đặt đất cho.
Gia tộc nổi tiếng
Trong vòng hơn 300 năm từ khoảng gần giữa thế kỷ thứ XVI đến cuối thế kỷ XIX, dòng họ Nguyễn làng Viềng đã sản sinh ra 10 tiến sĩ, trong đó có 7 người được phong hầu, một người được tặng phong Thái Bảo (chức quan tượng trưng, thể hiện công trạng to lớn - PV), một người được phong tước Bá cùng 30 cử nhân và 60 tú tài. Thành tích này đã đưa dòng họ Nguyễn làng Viềng lên thành một trong những dòng họ có nhiều người đỗ đạt nhất thời phong kiến ở Việt Nam.
Kỳ 2: Câu chuyện về lòng tốt được báo ơn và việc nối long mạch để dòng họ tiếp tục phát phúc