Lễ đầy tháng là một trong những nghi lễ đầu tiên trong cuộc đời của bé. Cũng trong ngày trọng đại này mẹ và bé sẽ được chính thức kết thúc thời gian ở cữ và có thể sinh hoạt bình thường. Tùy theo mỗi địa phương, vùng miền sẽ có cách cúng đầy tháng với những phong tục, lễ nghi khác nhau và cũng có rất nhiều nguyên tăc cần phải biết và tuân theo khi muốn những lời cầu phúc cho bé thành hiện thực.
1. Cách tính ngày đầy tháng cho con
Theo truyền thống của người Việt sẽ không tính ngày đầy tháng của một đứa theo lịch dương mà lại chọn lịch âm. Một số nơi còn tính ngày đầy tháng dựa vào giới tính của bé theo nguyên tắc “nam trồi 2 nữ sụt 1”.
- Nếu là bé trai thì sẽ tính ngày đầy tháng trồi lên 2 ngày . Ví dụ: Bé trai sinh ngày âm là 18/3 thì trồi lên 2 ngày, làm đầy tháng vào ngày 20/3 âm lịch.
- Nếu là bé gái thì tính ngày đầy tháng lùi lại 1 ngày. Ví dụ: Bé gái sinh ngày âm là 18/3 thì lùi 1 ngày, làm đầy tháng vào ngày 17/3 âm lịch.
Lý giải về cách tính ngày cúng đầy tháng “nam trồi 2 nữ sụt 1” này cũng mang những ý nghĩa tốt đẹp như lời cầu chúc cho tương lai của bé. Sở dĩ bé trai trồi 2 là vì ông bà ta quan niệm con trai phải luôn là người đi trước, đi tắt đón đầu, xông xáo, mạnh dạn tiến về phía trước thì mới dễ thành công. Còn bé gái sụt 1, muộn hơn một ngày là vì ông bà cho rằng con gái phải biết nhường nhịn thì gia đình mới êm ấm, phải biết khiêm tốn thì mới có được hạnh phúc. Mặc dù quan điểm bình đẳng giới bây giờ đã khác xưa rất nhiều nhưng đây vẫn là những lời răn dạy không thừa mà người xưa muốn truyền đạt qua ý nghĩa của mỗi tập tục. Vì vậy, nhiều gia đình ngày nay vẫn giữ cách tính ngày đầy tháng theo quy tắc trồi, sụt này.
2.Thời gian cúng đầy tháng:
Thông thường lễ cúng đầy tháng cho bé sẽ được tổ chức vào lúc sáng sớm hoặc chiều tối là hai khung giờ tốt để cầu an cho bé. Tuy nhiên hiện nay vì giờ giấc còn tùy thuộc vào tập quán sinh hoạt nên theo sự sắp xếp của mỗi gia đình.
3.Các lễ vật cúng đầy tháng:
Theo tín ngưỡng dân gian thì mỗi đứa trẻ được sinh ra đều có 12 bà mụ trôm nom. Mỗi mụ bà sẽ có trách nhiệm nặn ra một bộ phận cho đứa trẻ như mắt, mũi, tay, chân, tóc… Chính vì thế mà mâm cúng lúc đầy tháng nào cũng phải có đủ 12 chén chè nhỏ và 3 tô chè lớn.
Xôi chè là lễ vật đầu tiên và không thể thiếu trong mâm cúng 12 bà mụ ngày đầy tháng cho bé. Mọi người thường thắc mắc không biết vì sao trong mâm cúng đầy tháng của các trẻ sơ sinh có khi thì thấy gia chủ sắp chè đậu nhưng có lúc lại là chè trôi nước. Thực ra, mỗi một lễ vật đều dành cho những đối tượng riêng với ý nghĩa khác nhau.
Đối với bé trai thông thường sẽ là xôi 3 tầng và chè đậu trắng, đậu đỏ. Sở dĩ mâm cúng đầy tháng cho bé trai thường sử dụng các loại đậu, đặc biệt là đậu trắng vì người xưa quan niệm “đậu” tượng trưng cho sự đỗ đạt trong học vấn, thành công trên con đường sự nghiệp sau này.
 |
| Mâm cúng đầy tháng của bé trai thông thường sẽ là chè đậu trắng, đậu đỏ. |
Đối với bé gái thì phải chọn chè trôi nước. Với mong muốn “những viên trôi nước” sẽ tượng trưng cho sự trôi chảy, tròn đầy, suôn sẻ trong tình cảm để sau này bé gái sẽ tìm được một mối lương duyên tốt đẹp.
 |
| Mâm cúng đầy tháng của bé gái thường là chè trôi nước |
Sau xôi chè thì mẹ còn phải đảm bảo chuẩn bị đầy đủ các thứ sau:
Lễ vật cúng 12 bà Mụ:
– 12 ly nước
– 12 đĩa xôi
– 12 chén chè
– 12 chén cháo
– 2 đĩa bánh hỏi
– 12 đĩa thịt quay
– 12 đĩa bánh kẹo các loại dành cho trẻ nhỏ
– Vàng mã mã (giấy tiền)
Lễ vật cúng Đức Ông:
– 1 tô chè lớn
– 1 tô cháo lớn
– 1 đĩa xôi lớn
– 1 miếng thịt quay
– 1 con gà luộc tréo cánh
– 1 đĩa hoa quả
– Trầu cau
– Vàng mã (giấy tiền)
Bên cạnh các lễ vật cố định này, tiệc đầy tháng cho bé cần sắm thêm những thứ như: Bình hoa, bình trà, rượu, nước, gạo, muối, đèn cầy và đũa hoa… Tùy từng vùng miền mà cách sắm lễ vật có đôi chút khác nhau.
Ngoài những lễ vật sắp cho mâm cúng, mẹ cũng cần phải chuẩn bị thêm cả các loại gai khác nhau. Số lượng gai sẽ phụ thuộc vào giới tính bé: con trai 7, con gái 9. Những chiếc gai này sẽ được nấu trong 1 chiếc nồi sạch với chiếc đinh hoặc một mảnh thép đã được nướng đỏ. Đây là nghi thức xua trừ điềm xấu, bảo vệ bé. Tuy nhiên, ngày nay nghi thức này đã được giản lược trong nhiều gia đình vì nó quá nặng về tâm linh và không còn phù hợp.
4. Cách sắp đặt mâm cúng
Khi đặt mâm cúng, các mẹ luôn phải tuân thủ theo nguyên tắc "Đông bình Tây quả", nghĩa là đặt bình hoa ở phía Đông và đặt lễ ở phía Tây.
Nguyên tắc sắp mâm cúng trong gia đình luôn phải đảm bảo tính cân đối và đủ số lượng các lễ vật theo tín ngưỡng dân gian. Thông thường đồ lễ cúng đầy tháng cho bé sẽ được xếp trên hai bàn: Một bàn nhỏ và thấp hơn để bày lễ vật cúng kính Đức ông. Bàn lớn còn lại bày lễ vật cúng kính 12 bà Mụ.
5. Các nghi lễ cúng đầy tháng
Theo tín ngưỡng dân gian thì nghi lễ cúng đầy tháng là nhằm để tạ ơn 12 bà Mụ đã có công nặn ra đứa bé và phù trợ cho "mẹ tròn con vuông". Bên cạnh đó cũng là lễ ra mắt giới thiệu bé với gia đình họ hàng, mong nhận được sự bảo bọc che chở, cầu mong những điều hạnh phúc tốt đẹp sẽ đến với bé. Nhưng quan trọng nhất vẫn là ý nghĩa ra mắt thành viên mới với họ hàng trong gia tộc và cầu chúc phúc lành cho các bé. Do đó, nếu gạt đi những yếu tố, nghi thức đậm tính tâm linh thì đây là một nét văn hóa đẹp trong dân gian.
Các nghi thức cúng gồm có những bước sau:
Bước 1: Nghi thức thắp hương và khấn
Sau khi bày lễ vật trang trọng lên bàn theo đúng chuẩn mực, một người lớn trong họ tộc sẽ làm nghi lễ thắp hương và khấn như sau:
“Hôm nay, ngày (mùng)… tháng… (âl), ngày cháu (nội hay cháu ngoại… ) họ, tên… tròn 1 tháng tuổi, gia đình chúng tôi bày mâm lễ vật này, cung thỉnh thập nhị mụ bà và tam đức ông trước về chứng minh nhận lễ, sau tiếp tục phù trợ cho cháu (tên… ) mạnh tay, mạnh chân, mau lớn, hiền, ngoan, phù trợ cho gia đình an vui, hạnh phúc”.
Bước 2: Nghi thức khai hoa
Nghi thức khai hoa trong tiệc đầy tháng cho bé, hay còn được gọi với cái tên khác là nghi thức “bắt miếng”. Em bé sẽ được đặt giữa bàn, cha hoặc mẹ thắp nhang bàn thờ gia tiên xin phép khai hoa. Sau đó chủ lễ ẵm em bé lên, bồng trên tay đồng thời cầm một nhánh hoa quơ qua quơ lại quanh miệng em bé, và đọc những lời cầu chúc mang ý nghĩa tốt đẹp:
“Mở miệng ra cho có bông, có hoa,
Mở miệng ra cho kẻ thương, người nhớ,
Mở miệng ra cho có bạc, có tiền,
Mở miệng ra cho xóm giềng quý mến…”
Bước 3: Nghi thức đặt tên cho con
Sau khi đọc lời khai hoa cho bé, chủ lễ sẽ làm nghi thức Xin keo. Cách làm như sau: Chủ lễ lấy 2 đồng tiền cổ làm bằng bạc thật và gieo nó vào một chiếc đĩa sâu lòng. Nếu có một mặt úp, một mặt ngửa thì chứng tỏ cái tên đã được tổ tiên chứng giám và ưng thuận. Ngược lại, nếu đều là 2 mặt úp hoặc 2 mặt ngược thì phải tiến hành gieo đồng tiền này lại. Nếu đã 3 lần mà vẫn chưa được thì phải đặt tên khác cho trẻ.
Ngày nay, khi sinh trẻ ra, mọi người thường đặt tên con ngay để làm các thủ tục khai sinh nên tập tục Xin keo này cũng không còn tồn tại. Tuy nhiên, một số gia đình vẫn còn giữ tục này như một truyền thống gia tộc.
Song song với việc làm tiệc đầy tháng cho thành viên mới của gia đình thì trong ngày trọng đại này các mẹ cũng sẽ được làm tiếp nghi thức tẩy uế để kết thúc thời gian ở cữ. Lúc này mẹ sẽ hiểu vì sao ở trên bài em có nhắc đến chuyện tìm gai và nấu gai với đinh thép. Theo đó, mẹ phải bồng con, bước qua một nồi nước sôi nấu gai và đinh thép.
Trong lúc đi, mẹ cố tình làm rơi đồng tiền để cầu mong cuộc sống của con sau này dư dả, đủ đầy. Ngày nay, nghi thức tẩy uế và trừ tà này đã trở thành hũ tục nhưng ở một số gia đình vẫn giữ để mong cầu điều tốt đẹp nhất cho bé.
Sau khi các nghi thức kết thúc, bé sẽ nhận được lời cầu chúc và lì xì của những người họ hàng trong dòng tộc cũng như các vị khách tham dự tiệc mừng.’
Nghi thức, mâm cúng ngày lễ thôi nôi cho trẻ
Nếu như tiệc đầy tháng là 1 buổi lễ quan trọng, đánh dấu sự hiện diện cũng như chào đón thành viên mới của gia đình thì lễ thôi nôi cho bé lại là cột mốc quan trọng đánh dấu sự phát triển của con. Dân gian vẫn gọi là “ngày bé có tuổi”. Đây là nghi lễ quan trọng, đánh dấu một bước ngoặt mới trong cuộc đời của mỗi đứa trẻ. Vì thế việc chuẩn bị lễ rất được coi trọng.
Những lễ vật cần có trong mâm cúng thôi nôi
Mâm cúng ngoài sân
Cũng tương tự mâm cúng ở lễ đầy tháng, trong mâm cúng thôi nôi không thể thiếu các lễ vật như chè, xôi, gà hoặc vịt luộc. Các lễ vật này dùng để cúng bà Mụ – Ông Mụ theo tín ngưỡng dân gian.
Bên cạnh đó, một số gia đình với mong muốn con cái sau này sẽ đủ đầy ấm no nên bày biện thêm cả heo quay. Đi cùng với một con lợn quay còn có thêm các lễ vật được tính theo số lẻ, chẳng hạn: 5 bát cháo nhỏ, 1 tô cháo lớn, 1 dĩa thịt luộc hoặc lòng lợn, 1 dĩa rau sống, 1 dĩa trái cây, 1 ly rượu trắng, 1 tách trà. Cùng với đó còn phải kể thêm các dụng cụ khác như nhang, đèn và một con dao cắm trên mình con lợn quay.
Mâm cúng trong nhà
Các vật phẩm trong mâm cúng có thể được dùng theo tập quán của mỗi vùng miền khác nhau. Trên mâm cúng sẽ có 12 chén chè, xôi để dùng mời 12 bà Mụ; 1 con gà hoặc vịt luộc với 3 chén cháo nhỏ cùng 1 tô cháo lớn dùng để mời 3 ông Mụ.
Các nghi thức và lời khấn trong nghi lễ thôi nôi
Sau khi chuẩn bị đầy đủ các lễ vật, người lớn trong nhà sẽ thực hiện các nghi thức cúng như sau:
1. Nghi thức cúng đất đai diên địa, thổ công thổ chủ:
Người lớn trong nhà thắp nhang, bái lạy và đọc lời khấn: “Hôm nay, ngày (mùng)… tháng… (âm lịch), gia đình cháu (nêu họ tên)… bày làm mâm lễ vật, trước cung thỉnh đất đai diên địa, thổ công thổ chủ trước về chứng minh nhận lễ mừng cho cháu (… ) tròn một năm tuổi, sau tiếp tục phù trợ cho cháu (tên… ) khỏe mạnh, chóng lớn, ngoan hiền, phù trợ cho gia đình luôn ấm no, hạnh phúc… ”.
2. Nghi thức cúng Thành Hoàng bổn cảnh; Cửu Huyền thất tổ và ông bà:
Nghi thức này thực hiện giống nghi thức trên với lời khấn tương tự, chỉ thay đổi danh xưng các vị cần khấn cầu cho phải phép.
3. Nghi thức làm “ba tuần rượu, một tuần trà”
Cũng không khác hai nghi thức trên, người lớn tiếp tục thắp nhang và khấn vái.
4. Nghi thức đoán vận mệnh
Ý nghĩa đằng sau quan niệm cúng đầy tháng “nam trồi 2 nữ sụt 1”
Khay đồ vật dùng cho trẻ thôi nôi.
Sau khi “ba tuần rượu, một tuần trà” kết thúc, em bé sẽ được đưa đến một khay đồ vật gồm 12 món tượng trưng cho các nghề nghiệp của xã hội bao gồm công, nông, ngư, thương,…Chẳng hạn, bạn có thể bày trên khay các vật dụng như nắm xôi, cái lược, tập viết, sách, kéo, búa, bao tiền,… Nếu bé cầm vật gì lên trước trong số các món được bày trước mắt thì sau này bé sẽ theo nghề ấy mà phát triển như quan niệm của dân gian từ bao đời nay.
Cách cúng đầy tháng, thôi nôi của mỗi vùng miền địa phương sẽ có chút khác biệt về mặt nghi thức tuy nhiên nhìn chung các nghi lễ này đều mang nét đẹp của tín ngưỡng văn hóa dân gian. Ý nghĩa cuối cùng của các buổi lễ vẫn là mong muốn mang đến những điều tốt đẹp, bình an và may mắn đến cho bé.
Theo Webtretho