Selfie đã "chinh phục" cả thế giới như thế nào?

Cụm từ "selfie" được ghi nhận xuất hiện lần đầu năm 2002 bởi một thanh niên Úc khi trong lúc say xỉn và bị té rách môi, anh dùng điện thoại tự chụp lại khuôn mặt mình rồi đăng lên diễn đàn ABC Science Online với nội dung: "Xin lỗi vì tâm điểm của bức ảnh, đó là một selfie". Từ đó, khái niệm về selfie chính thức xuất hiện, mô tả việc một người tự chụp khuôn mặt của mình bằng smartphone hoặc webcam máy tính rồi đăng chúng lên mạng.

Tuy xuất hiện từ năm 2002 nhưng selfie vẫn còn khá xa lạ. Mãi đến 10 năm sau, selfie bỗng dưng tràn ngập mọi nơi, lọt vào danh sách "Top 10 Buzzwords của năm" do tạp chí TIME bầu chọn. Năm 2013, từ điển Oxford chính thức đưa selfie vào cơ sở dữ liệu cũng như vinh danh đây là "từ của năm".

Có vẻ nguồn gốc của selfie cũng giống với cách mà Instagram trở nên phổ biến. Sự bùng nổ của camera kỹ thuật số đã mở màn cho rất nhiều trào lưu trên internet, nó cũng tạo ra những bước đột phá từ góc độ văn hóa. Thời kỳ của máy ảnh phim vừa rắc rối vừa đắt tiền chỉ mới chấm dứt vài năm trước đó. Những chiếc máy ảnh kỹ thuật số giá rẻ, laptop trang bị webcam và điện thoại trang bị camera lần đầu tiên giúp mọi người có thể mang máy ảnh theo bất cứ lúc nào, đến bất cứ đâu và chụp bất cứ thứ gì. Cũng nhờ những chiếc camera này mà các cậu thanh niên 9x, thậm chí là 10x, có thể tự tạo nội dung, tự đăng chúng lên mạng internet và trở nên nổi tiếng, được nhiều người biết đến.

Đúng là nó mới đấy. 7 năm trước, biên tập viên chuyên mục Style của tờ New York Times mô tả việc tự chụp ảnh là "một loại hình nghệ thuật dân gian trong thời đại số" (nguyên văn: "a kind of folk art for the digital age"). Bài báo mang tên "Tôi đang chụp ảnh của mình đây" (Here I Am Taking My Own Picture) cũng nhắc đến Guy Stricherz, tác giả cuốn sách "Nước Mỹ thời kỳ Kodachrome, 1945-1965" (Kodachrome: loại phim màu cho máy ảnh do Kodak phát triển rất thịnh hành, đặc biệt là sau Thế chiến II những năm 1935 cho đến vài thập kỷ sau đó). Cuốn sách bao gồm 95 bức ảnh màu, chủ yếu ghi lại cuộc sống hằng ngày trong những năm xây dựng văn hóa hiện đại tại Mỹ. Stricherz đã phải mất 17 năm với hơn 100 ngàn bộ ảnh thu thập từ các gia đình ở Trung Mỹ, trong đó những bức ảnh tự chụp còn chưa đầy 100 tấm. Đến năm 2006, bạn có thể dễ dàng tìm thấy cả trăm tấm "selfie" bằng cách duyệt vài trang MySpace.

Có thể nói MySpace chính là nơi sản sinh những bức ảnh selfie mà chúng ta thường thấy ngày nay. Thời đại mà Facebook vẫn chưa phổ biến, MySpace, một nền tảng đầy màu sắc, giao diện thân thiện là nơi mọi người thường lui vào để chia sẻ, cập nhật thông tin từ bạn bè. Sự phát triển cực nhanh của MySpace từng được xem như "có thể nuốt chửng toàn bộ văn hóa thanh thiếu niên" vào thời điểm ấy. Tháng 4/2005, thống kê từ một hãng phân tích web cho biết MySpace đã vượt qua Google về lượt xem hàng tháng.

Có thể nó không phổ biến tại Việt Nam, nhưng thế hệ 9x tại Mỹ hầu hết đều từng có một tài khoản MySpace đầy màu sắc, bất kỳ tài khoản nào đều có một bức ảnh selfie. Một người dùng từng cho biết cô thay đổi avatar mỗi tuần và một số ảnh selfie cần chụp đến 15 lần mới tìm ra tấm phù hợp để đăng, "Tôi không muốn mọi người nghĩ rằng tôi chỉ suốt ngày ngồi chụp ảnh, dù có thể tôi là như vậy".

Selfie có thể đã là khái niệm mới, nhưng cách mà nó ảnh hưởng đến giới trẻ không phải là mới. Những người trẻ, hầu hết, thường thích thể hiện mình, coi mình là trung tâm, hay còn gọi là "ảo tưởng".

Jeffrey Jensen Arnett, một nhà tâm lý học từng cho rằng: "Ý tưởng này có thể khiến thanh thiếu niên nghĩ rằng họ được nhiều người quan tâm hơn thực tế, rằng người khác luôn theo dõi những gì họ làm, ngay cả khi họ đang ăn uống hay đi đến đâu đó".

MySpace có thể đã thất bại trong việc "nuốt chửng văn hóa", nhưng selfie, về cơ bản, đã làm được điều đó. Trong vài năm qua, hầu hết mọi người đều có smartphone với camera ở mặt trước, từ đó selfie đã trở thành thói quen của không ít bạn trẻ, thậm chí những người lớn tuổi cũng tập tành selfie, phi hành gia cũng selfie, đến động vật cũng không cưỡng nỗi trào lưu này.

Nếu nói về sức ảnh hưởng của selfie, phải kể đến đó là bức ảnh selfie của Ellen DeGeneres cùng dàn sao Hollywood tại lễ trao giải Oscar năm 2014 trên Twitter được TIME bầu chọn là bức ảnh có sức ảnh hưởng nhất mọi thời đại, nó cũng là bức ảnh được retweet nhiều nhất trong lịch sử Twitter với 3,3 triệu retweet sau 8 tháng đăng tải.

Bên cạnh đó, bức selfie của một chàng trai 13 tuổi cùng Justin Timberlake trong phần trình diễn giữa giờ của anh tại Super Bowl giúp cậu bé này nổi tiếng khắp nước Mỹ chỉ sau 1 đêm vì quá may mắn.

Một ví dụ khác nữa, nếu tìm trên Instagram với hashtag #selfie, bạn sẽ thấy hơn 330 triệu kết quả khác nhau.

Đó chỉ là 3 trong số nhiều minh chứng cho thấy selfie đã góp phần xây dựng nền văn hóa thanh thiếu niên mới như thế nào.