Đền Đuổm là Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia, tọa lạc trên núi Đuổm, thuộc xóm Đuổm, xã Động Đạt, huyện Phú Lương (Thái Nguyên), cạnh Quốc lộ 3, cách thành phố Thái Nguyên 24km về phía Tây Bắc. Theo tư liệu lịch sử, ngôi đền được xây dựng vào thế kỷ XII, khoảng năm 1180 vào thời vua Lý Cao Tông. Đền Đuổm thờ Anh hùng dân tộc Dương Tự Minh - Vị thủ lĩnh dân tộc Tày, danh tướng tài ba của triều Lý. Ông đã có công giúp vua đánh đuổi ngoại xâm, giữ yên vùng biên cương phía Bắc đất nước, khai khẩn đất đai, được vua triều Lý phong sắc: "Uy Viễn Đôn Cao Sơn Quảng Độ Chi Thần", các triều đại sau này truy phong ông là "Cao Sơn Quý Minh Thượng Đẳng Thần". Sau khi ông mất, Nhân dân lập đền thờ ông ở núi Đuổm, tương truyền là nơi ông thác. Nhân dân quanh vùng suy tôn ông là “Đức Thánh Đuổm”. Ngoài ra, đền Đuổm còn thờ hai phu nhân của danh tướng Dương Tự Minh là Công chúa Diên Bình và Công chúa Thiều Dung.
Ngôi đền tựa lưng vào núi Đuổm hùng vĩ, phía trước là cánh đồng bằng phẳng, bát ngát, bên cạnh là dòng sông Cầu hiền hòa. Đây là công trình tâm linh độc đáo bởi các ngôi đền, văn bia trong quần thể được bài trí hài hòa theo độ cao của núi Đuổm. Dáng nét cổ kính, trầm mặc phủ bóng thời gian của ngôi đền hòa vào sự độc đáo thiên tạo của ngọn núi Đuổm. Quần thể đền Đuổm từ cổng vào bao gồm: Cổng tam quan, nhà sắp lễ, nhà trưng bày tư liệu, văn bia, gác chuông, miếu thờ sơn thần, phủ Bà Diên Bình, phủ Bà Thiều Dung, đình Niêng, đền Trung, đền Thượng, đền Mẫu Thượng Ngàn. Phía trước cổng đền là ngôi thủy đình như một đóa sen đang nở giữa hồ nước. Hòa vào không gian cổ kính của ngôi đền là vẻ đẹp thiên nhiên núi Đuổm kỳ vĩ với những tảng đá, vách đá cheo leo, kỳ thú, khổng lồ, những hang đá sâu thăm thẳm được tạo tác tự nhiên, lưu giữ bao huyền thoại, những bậc đá rợp bóng cây xanh và hoa lá.
Lễ hội đền Đuổm được tổ chức vào ngày mùng 6 tháng Giêng hằng năm với nhiều nghi lễ cổ truyền độc đáo và các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao. Năm 1993, đền Đuổm được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du dịch xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa và danh thắng cấp Quốc gia. Lễ hội đền Đuổm cũng đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia vào năm 2017. Đền Đuổm là điểm đến tâm linh vùng Đông Bắc của du khách mọi miền, là “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần dân tộc cho thế hệ hôm nay và mai sau.
Nhìn từ xa, ngọn núi Đuổm kỳ vĩ giữa cánh đồng lúa bát ngát, nơi toạ lạc ngôi đền Đuổm cổ kính.
Từ thành phố Thái Nguyên, theo Quốc lộ 3 hướng Tây Bắc, du khách sẽ đến được di tích đền Đuổm.
Toạ lạc trên núi Đuổm, dưới những tán cây cổ thụ, ngôi đền Đuổm có niên đại khoảng 844 năm.
Bước qua cổng tam quan, du khách sẽ bắt đầu hành trình khám phá di tích, danh thắng đền Đuổm theo hướng ngược ngọn núi Đuổm hùng vĩ. Đầu tiên là công trình lầu chuông uy nghi, cổ kính.
Tiếp đến là bia đá khắc ghi những tư liệu quý về di tích đền Đuổm.
Phía bên phải là đình Niêng, nơi thờ Thành hoàng làng.
Chính giữa là đền Trung, nơi thờ danh tướng Dương Tự Minh.
Không gian thờ tự trang nghiêm, cổ kính bên trong đền Đuổm.
Hai bên tả, hữu là phủ thờ Công chúa Diên Bình và Công chúa Thiều Dung - hai Phu nhân của thủ lĩnh Dương Tự Minh.
Ngôi đền Thượng toạ lạc ở vị trí trên cao, tựa lưng vào vách đá, như tạc vào đá núi một nét vẽ tài hoa, cổ kính.
Trên cùng là đền thờ Mẫu Thượng Ngàn. Tại vị trí sân đền, du khách có thể chiêm ngưỡng cánh đồng lúa bao la xung quanh đền Đuổm.
Kế bên đền Mẫu là hang Gió, một công trình thiên tạo kỳ thú, nơi lưu giữ những huyền thoại về các vị thần tiên xuống dạo chơi ở núi Đuổm.
Những tảng đá khổng lồ, kỳ thú tạo cho không gian tâm linh vẻ đẹp hoang sơ, thơ mộng.
Phía trước đền là Thuỷ đình, nhìn từ xa tựa như đoá sen nở giữa hồ nước trong xanh.
Theo Nguyễn Thế Lượng/ Đảng Cộng Sản